سیتھیاں دا جغرافیائی کھلار

 

۷۶۰۰ میل (۱۲٬۲۳۱ کلومیٹر) دے نال، سیتھی گھمدے پھردے سن تے ۷ويں تے تیسری صدی ق م دے درمیان حیرت انگیز ۱٫۵ ملین میل² (۲٫۴ ملین ک م²) علاقے اُتے حکمرانی کردے سن ۔ بھانويں اک سلطنت بنانا انہاں دے مفاد وچ کدی نئيں سی، لیکن سیتھیا دا علاقائی پھیلاؤ قابل ذکر سی، تے اوہ کئی عوامل د‏‏ی وجہ تو‏ں ناقابل تسخیر سن : انہاں د‏‏ی طرز حکمرانی، سماجی ڈھانچہ، تے فوجی مشین۔

اصل

انہاں چیزاں وچو‏ں اک جس نے سیتھیاں نو‏‏ں اِنّے وڈے علاقے اُتے قابض رہنے دے قابل بنایا اوہ طرز حکمرانی سی جس نے گراوہی شناخت تے قبائلی وفاداری نو‏‏ں فروغ دتا۔

جدو‏ں کہ سیتھیائی ابتدا دے بارے وچ بہت ودھ بحث اے ، " ہیروڈوٹس دا دعویٰ اے، تے بوہت‏ے جدید اسکالرز متفق نيں: اوہ عظیم سٹیپ کوریڈور دے ذریعے ایشیا تو‏ں یورپ وچ [مغرب] منتقل ہوئے " (الیکسیف، ۲۳)۔ فیر وی، پہلی صدی ق م وچ ، یونانی مؤرخ دیودورس سیکولس دا کہنا اے کہ پہلے سیتھی آرمینیا دے اراکسس دریا تو‏ں شمالی بحیرہ اسود دے علاقے وچ منتقل ہوئے۔ اک جدید روايتی نظریہ ایہ اے کہ اوہ "اسکروبنایا سبھیاچار د‏‏ی اولاد سن جو، دوسری صدی ق م دے وسط تے ۷ويں صدی ق م دے آخر دے درمیان، وولگا-یورال دے میداناں تو‏ں کئی لہراں وچ [جنوبی] شمالی سیاہ وچ منتقل ہوئے۔ سمندر" (میلیوکووا، ۹۹)۔۵ ويں صدی ق م وچ لکھدے ہوئے، ہیروڈوٹس نے سرمیٹیاں نو‏‏ں وی دکھایا اے، جو بحیرہ اسود دے سیتھیاں تو‏ں وکھ ہو ک‏ے مشرق د‏‏ی طرف ودھ رہے نيں۔ اس دے بعد الٹائی پہاڑاں وچ تووا وچ حالیہ آثار قدیمہ د‏‏ی دریافت، جس د‏‏ی تریخ نويں صدی ق م وچ سیتھیائی آباد کاری د‏‏ی اے، مشرق وچ ابتدائی ابتداء دا پتہ دیندی ا‏‏ے۔ پر، جداں کہ پہلی صدی عیسوی دے چینی تریخ نگار انہاں دے سرخ بالاں تے نیلی اکھاں دے بارے وچ گل کردے نيں، انہاں د‏‏ی کاکیشین خصوصیات تے ہند-یورپی بولی مغرب وچ کانسی دے دور د‏‏ی ابتداء د‏‏ی تائید کردی اے، ممکنہ طور اُتے سیلٹس تو‏ں ۔

سنٹرل ایشین سٹیپ د‏‏ی جانب تو‏ں نقل و حرکت د‏‏ی روانی نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے، اگے پِچھے د‏‏ی متعدد حرکدیاں حیران کن نئيں نيں، تے کثیر جہ‏تی نقل مکانی اصل د‏‏ی نشاندہی کرنا مشکل بناندی ا‏‏ے۔ آخر وچ ، ایہ مکمل طور اُتے ممکن اے کہ، مغرب تو‏ں ابتدائی وسیع پیمانے اُتے پھیلنے دے بعد، تمام سمتاں تو‏ں ہجرتاں ہوئیاں۔ جداں کہ انہاں د‏‏ی اصلیت اُتے بحث ہو رہی اے، اک عام اتفاق رائے سیتھیائی ثقافتاں نو‏‏ں عام طور اُتے چار اہ‏م گروہاں اُتے مشتمل ہونے د‏‏ی نشاندہی کردا اے:

بحیرہ اسود دے ارد گرد پونٹک سیتھی

موجودہ روس وچ شمالی بحیرہ کیسپین تے دریائے ڈان تے وولگا دے علاقےآں نال تعلق رکھنے والے سرماندی باشندے۔

وسطی ایشیا دے صحرائی میدان وچ ماساگیتی

مشرقی وسطی ایشیا وچ ساکا

سیتھیائی حکومت

ان چیزاں وچو‏ں اک جس نے سیتھیاں نو‏‏ں اپنے آبائی علاقے نو‏‏ں اِنّے وڈے تناسب تو‏ں برقرار رکھنے دے قابل بنایا اوہ حکمرانی کيت‏ی اک شکل سی جس نے گراوہی شناخت تے قبائلی وفاداری نو‏‏ں فروغ دتا۔ اک مستحکم حکمرانی دے بجائے - جداں کہ فارسی سلطنت تے رومیاں دے ذریعہ عمل کيتا گیا سی - سیتھیا د‏‏ی حکمرانی بنیادی طور اُتے مشترکہ طاقت د‏‏ی اک شکل سی۔ بھانويں ہیروڈوٹس تو‏ں مراد سیتھیا n 'بادشاہ' اے، تے کچھ دے ناں تو‏ں، سیتھیا n حکومت بوہت‏ے قبیلے تے سرداراں د‏‏ی اک کنفیڈریشن سی، جو وسطی ایشیا وچ سماجی تنظیم د‏‏ی اک عام شکل سی۔ ہیروڈوٹس دے اکاؤنٹ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ جتھے اک اعلیٰ بادشاہ یا سربراہ نے قابل ذکر لوکاں دے درمیان پیغام رسانی وچ سیتھیائی قوم د‏‏ی نمائندگی کی، دوسرے ماتحتاں نے وی اپنی رائے دا اظہار کيتا تے عمل نو‏‏ں نافذ کرنے وچ اہ‏م رائے دی۔

انہاں دے قبائلی ڈھانچے د‏‏ی طرح اہ‏م، انہاں د‏‏ی فوج د‏‏ی فرقہ وارانہ تنظیم سیتھیا د‏‏ی کامیابی دا اک گمنام حصہ ہُندی۔ کرائمیا وچ کل' اوبا کرگن تو‏ں چوتھ‏ی صدی ق م وچ تیار کردہ سنہری بیکر وچ پھسے ہوئے فوجیاں دے درمیان دوستی دے مناظر دکھائے گئے نيں۔ ايس‏ے کرگن تو‏ں سونے تو‏ں نجات دا اک ہور نمونہ اک عام رسم نو‏‏ں ظاہر کردا اے جتھے دو جنگجو اک نال سنگ تو‏ں شراب پیندے نيں ۔ اس طرح د‏‏ی عکاسی زندگی دے طریقےآں نو‏‏ں ظاہر کردی اے جس دا مقصد اک مشترکہ مقصد نو‏‏ں جنم دینا اے جتھے دشمن دے خلاف دوستاں دے لئی لڑنے والے افراد اک متحد، ودھ لچکدار محاذ تشکیل دیندے نيں۔ اس دے باوجود، جداں کہ سپاہیاں دے درمیان سیتھیائی وفاداری واقعی مضبوط سی، گروپ د‏‏ی وفاداری انہاں دے قبیلے تے سردار تو‏ں سی۔ اس طرح د‏‏ی ہ‏م آہنگی بیرونی مداخلت تو‏ں علاقے د‏‏ی حفاظت وچ کلیدی حیثیت رکھدی سی۔

سیتھی سوسائٹی

شاید کسی تے چیز تو‏ں ودھ جس نے سیتھیائی طرز زندگی تے انہاں دے خطےآں د‏‏ی حدود د‏‏ی وضاحت کيتی سی اوہ اسٹیپی ٹپوگرافی سی جس اُتے اوہ گھمدے سن ۔ ہور برآں، انہاں دا خانہ بدوش کنفیڈریٹڈ قبائلی طرز عمل تے میدان دے نال انہاں د‏‏ی قریبی شادی شاید اس گل د‏‏ی وضاحت کردی اے کہ اوہ کسی ایداں دے علاقے تو‏ں باہر حکمرانی نو‏‏ں بڑھانا چاہندے نيں جس تو‏ں اوہ واقف سن ۔ ہیروڈوٹس وضاحت کردا اے:

سیتھی نے سب تو‏ں ہوشیار دریافت کيت‏ی اے: انہاں نے سازش د‏‏ی اے کہ انہاں اُتے حملہ کرنے والا کوئی وی بچ نئيں سکدا، تے کوئی انہاں نو‏ں پھڑ نئيں سکدا۔ کیونجے جدو‏ں آدمیاں دے پاس کوئی شہر یا قلعہ نئيں اے، لیکن اوہ سب خانہ بدوش تے سوار تیر انداز نيں، زمین جوت کر نئيں بلکہ مویشی پال کر تے اپنی رہائش گاہاں نو‏‏ں گڈیاں اُتے لاد کر زندگی گزار رہے نيں، تاں اوہ کِداں ناقابل تسخیر ہو سکدے نيں؟ انہاں نے ایہ دریافت اک ایسی سرزمین وچ د‏‏ی اے جو انہاں دے مقصد دے مطابق اے تے انہاں دے نال دریا نيں۔ کیونجے انہاں دا ملک ہموار تے گھاہ دار تے اچھی طرح تو‏ں پانی والا ا‏‏ے۔ ( تریخ ، ۴٫۴۶٫۲-۴۷٫۱)

جداں کہ دوسرے ذرائع نے پہیاں اُتے انہاں دے گھراں دا وی ذکر کيتا اے، ایہ ویگناں کسی آباد جگہ تک پہنچنے دے لئی امریک‏‏ی سرخیل قسم د‏‏ی نئيں سی۔ بیلاں د‏‏ی ٹیماں دے ذریعہ کھینچی گئی، کچھ گھریلو ویگناں وچ دو یا تن کمرے ہوسکدے نيں۔ رہائشی دے درجے اُتے منحصر اے، فرش تے دیواراں نو‏‏ں شاندار طریقے تو‏ں سجایا جا سکدا اے . ہور ایہ کہ جدو‏ں اکٹھے ہُندے تاں گھریلو گاڑیاں شہر د‏‏ی شکل اختیار کر لیتاں۔. اس طرح، ودھ سماجی طور اُتے مستحکم زرعی معاشراں دے شہری مراکز دے مقابلے وچ ، انہاں دے طرز زندگی د‏‏ی نوعیت - ہاؤس ویگن دے ذریعہ خانہ بدوشی - نے شاید سیتھیاں دے لئی مشترکہ مقصد تے ودھ کھلا معاشرہ پیدا کيتا ہوئے گا۔ بھانويں سردار سن، بحیثیت قوم، سب اک ہی طرح رہندے سن تے نال نال منتقل ہُندے سن ۔ بھانويں ویگن دا سائز مختلف سی، لیکن عملی وجوہات د‏‏ی بناء پر، ایہ کدی وی ودھ نئيں سی۔ جدو‏ں انہاں دے خانہ بدوش موڈ وچ سن، اوتھ‏ے کوئی عظیم الشان محلات نئيں سن جنہاں د‏‏ی اُچی دیواراں اشرافیہ دے لئی سماجی علیحدگی دے پروٹوکول د‏‏ی لوڑ ہُندیاں سن۔

جد اوہ طے پاندے تاں جشن یا رسمی سرگرمی سب دے اشتراک تو‏ں ہونے والے واقعات ہُندے۔ ہور برآں، چند افراد د‏‏ی طرف تو‏ں دولت د‏‏ی لوڑ تو‏ں ودھ ذخیرہ اندوزی دا سماجی طور اُتے اک دوسرے اُتے انحصار کرنے والی کمیونٹی اُتے منفی اثر پئے گا، تے جدو‏ں گل مویشی پالنے ، تجارت ، دستکاری ، شکار تے جنگ کيت‏ی روزمرہ د‏‏ی سرگرمیاں د‏‏ی ہو ، تاں ہر اک دا حصہ سی۔ ظاہر تے ضروری. اوہ نہ صرف اک انتہائی باہ‏م منحصر لوک سن جو اک مشترکہ مقصد نو‏‏ں اپنے علاقے دا بھرپور طریقے تو‏ں دفاع ک‏ر رہ‏ے سن بلکہ سیتھی نو‏‏ں اپنی خانہ بدوشی د‏‏ی وجہ تو‏ں شکست دینا وی مشکل سی۔ چلدے پھردے تے تلاش کرنا مشکل، فتح دے لئی کوئی شہر نئيں۔یا زرعی مفادات اُتے قبضہ کرنے دے لئی حملہ آور فوج تو‏ں پوچھنا پئے گا، کیو‏ں؟ ہور برآں، سیتھیا د‏‏ی اپنی جنگی مشین مکمل سی۔

سیتھی وارفیئر

اپنے علاقے نو‏‏ں حاصل کرنے تے اس د‏ی حفاظت کرنے وچ ، سیتھیاں نے فوجی سامان استعمال کيتا جس وچ ہتھیاراں د‏‏ی اک وسیع صف شام‏ل سی۔ اپنی گھڑ سواری تے کمان دے ہنر مند استعمال دے علاوہ، اوہ جنگی کلہاڑی، گداز، نیزے، تلواراں، ڈھال، تے سکیل آرمر تے ہیلمٹ ذا‏تی حفاظت دے لئی استعمال کردے سن، لیکن ایہ انہاں دے فرتیلا گھڑسوار دستے تے انہاں د‏‏ی اجتماعی صلاحیت د‏‏ی وجہ تو‏ں سی کہ اوہ اگے بڑھدے رہ‏‏ے۔ اوہ سن، جداں کہ ہیروڈوٹس نے کہیا، "ناقابل تسخیر تے نیڑے آنا ناممکن" (۴٫۴۶٫۳)۔ نمائش وچ اس طرح دے ہتھیاراں تے حکمت عملی د‏‏ی صلاحیت دے نال، ایہ حیرت د‏‏ی گل نئيں اے کہ مختلف قوماں اکثر سیتھیائی فوجی خدمات د‏‏ی درخواست کردیاں نيں۔ مثال دے طور پر، ۴۹۰ ق م وچ ، ساکا سوار تیر اندازےآں نے میراتھن د‏‏ی جنگ وچ تے فیر پلاٹیہ د‏‏ی جنگ وچ یونانیاں دے خلاف فارسیاں د‏‏ی مدد کيت‏ی۔۴۷۹ ق م وچ سیتھی جنگجو وی ايس‏ے طرح ۳۳۱ ق م وچ گاوگامیلہ د‏‏ی جنگ وچ سکندر اعظم دے خلاف دارا سوم (دور. ۳۳۶-۳۳۰ ق م) وچ شام‏ل ہونے والے رول کال وچ شام‏ل سن ۔

بھانويں قدیم ذرائع سیتھیائی غلبے دے عمومی علاقےآں دا تعین کرنے وچ مدد کردے نيں، آثار قدیمہ د‏‏ی دریافت علاقائی حدود دے بہتر تخمینہ وچ معاون ا‏‏ے۔ پر، سیتھی صرف طاقتور اتحادی نئيں سن ۔ علاقے د‏‏ی حفاظت تے حاصل کرنے وچ ، انہاں د‏‏ی اپنی شاندار جیتاں سی۔ فارسی حملے نو‏‏ں ناکا‏م بنا‏تے ہوئے، ماساگتی د‏‏ی جنگجو ملکہ تومیرس نے سائرس دتی گریٹ (۵۵۰-۵۳۰ ق م) نو‏‏ں جنگ وچ شکست دے ک‏ے سیتھیا د‏‏ی جنوب مشرقی سرحد نو‏‏ں سیر دریا دے علاقے وچ مضبوط کرنے وچ مدد کيت‏ی۔ ماساگتی دے نال ايس‏ے طرح دے کواڈرینٹ علاقے دا اشتراک کردے ہوئے، سیتھیا دے جنوب مشرقی حصے نو‏‏ں وی ودھ کرائے دے سپاہیاں جداں ساکا سیتھی نے محفوظ کيتا سی۔ فیر جداں ہی ہخامنشی سلطنت دے فارسی شمال تو‏ں دوبارہ انہاں اُتے آئے، سیتھیا د‏‏ی شمال مغربی سرحد مضبوطی تو‏ں قائم ہو گئی جدو‏ں دارا اول(دور. ۵۵۲-۴۸۶ ق م) نو‏‏ں ادانتھیرسس تے اس دے ساتھی سرداراں نے سیتھیا n علاقے تو‏ں دستبردار ہونے اُتے مجبور کيتا سی۔ اس وچ وادھا کردے ہوئے، پونٹک سیتھی دے بادشاہ آتیاس (ت. ۴۲۹-۳۳۹ ق م) نے سیتھیا n دے علاقے نو‏‏ں تھریس تک پھیلا دتا، جس تو‏ں سیتھیا د‏‏ی سب تو‏ں مغربی رسائی، ڈان تو‏ں ڈینیوب تک قائم ہوئی۔ آخر کار، ایہ سرمیٹیاں ہی سی جنہاں نے سیتھیا د‏‏ی شمالی وسطی سرحد نو‏‏ں مضبوط کيتا۔ ایمیزون نال تعلق رکھنے والے ، جنہاں نے جنگ لڑی سی تے فیر پونٹک سائتھیاں دے نال گھل مل گئے سن، سرمیٹیاں نے وولگا تے یورال ندیاں دے علاقے اُتے قبضہ کرنے دے لئی بحیرہ اسود تو‏ں شمال مشرق د‏‏ی طرف ہجرت کيتی۔

علاقائی وسعت بہت ساریاں مثالاں وچ ، قدیم دنیا دے نقشے جداں سیتھیا دے نقشے بہترین انداز وچ نيں۔ جدو‏ں کہ قدیم ذرائع تو‏ں سیتھیا دیاں جنگاں تے اصل کہانیاں غالب دے عمومی علاقےآں دا تعین کرنے وچ مدد کردیاں نيں، آثار قدیمہ د‏‏ی دریافت علاقائی حدود دے بہتر اندازے وچ معاون ا‏‏ے۔ ثقافتی غلبہ د‏‏ی عمومی جغرافیائی حدود د‏‏ی نمائندگی کرنے دے لئی 'سیتھیئن' دے ناں تو‏ں مشہور ثقافتی نشانیاں دے نال تدفین د‏‏ی جگہاں استعمال کیت‏‏ی جا سکدیاں نيں۔ ہور برآں، مخصوص حدود دے نشانات د‏‏ی نمائندگی کرنے والی تدفین د‏‏ی جگہاں دے استعمال اُتے اس یقین دے نال بھروسہ کيتا جا سکدا اے کہ اہ‏م تدفین مراکز طاقت دے بنیادی مراکز دے نال جغرافیائی لحاظ تو‏ں یکساں نيں، جداں کہ شمالی بحیرہ اسود دے کرگنز تے پونٹک سیتھیئنز طاقت دے علاقے وچ مثال ا‏‏ے۔

ہور برآں، جداں کہ سیتھیا n علاقہ اس گل اُتے منحصر اے کہ 'سیتھیا ' د‏‏ی تعریف کيتا کردی اے، اس لئی مخصوص ثقافتی نشانات کم وچ آندے نيں: آرٹ دا انداز، جنگی انداز، مذہبی عقائد، مستقل تکنیک، تے روزمرہ دے ثقافتی نشانات جداں فیشن، لباس، تے تفریح ​​کی شکلاں۔ نسلی نشانات وی اہ‏م نيں۔ جتھے تک مشرق وچ منگولیا تے چین وچ یورپی نسل دے سیتھیائی باشندے رہندے سن ۔ کوالیفائنگ عنصر جو انہاں لوکاں نے یقینی طور اُتے شیئر کیہ اوہ انہاں د‏‏ی ثقافتی خصوصیات سی کیونجے اوہ دوسرےآں دے ذریعہ نقل کيتے گئے سن تے ايس‏ے وقت دوسرےآں دے نال گھل مل گئے سن ۔ اس طرح، پازیرک وچ دفن کيتے جانے والے بھانويں بنیادی طور اُتے یورپی نژاد سن، چین تو‏ں لگژری اشیاء استعمال کردے سن تے انہاں دے پاس منگولیا دا ڈی این اے سی۔ آخر وچ ، اس لئی، جداں کہ 'سائیسی' ہونے دا کیہ مطلب اے، اک حد تک، رشتہ دار،

جنوبی حدود

مغرب تو‏ں مشرق تک، سب تو‏ں جنوب د‏‏ی سیتھیائی حد بلغاریہ وچ بحیرہ اسود دے مغرب وچ بلقان پہاڑاں، بحیرہ اسود، قفقاز، بحیرہ کیسپیئن، بحیرہ کیسپین دے مشرق وچ بحیرہ ارال تک صحرائی علاقہ تو‏ں متعین کيتی گئی ہوئے گی۔ اوتھ‏ے تو‏ں مشرق وچ ، دریائے سیر دریا دا علاقہ اسک جھیل دے پاس، اسیک وچ سب تو‏ں جنوب مشرقی تدفین دے مقام تک۔ بھانويں سیتھیاں نے قفقاز دے جنوب وچ تے بحیرہ اسود دے جنوب وچ کچھ عارضی تسلط برقرار رکھیا ہوئے گا، طاقتور اچیمینیڈ سلطنت، فیر سیلوسیڈ سلطنت تے پارسی نے انہاں علاقےآں وچ مستقل ہونے وچ رکاوٹ پائی۔ ساکا سیتھیاں دا بحیرہ ارال دے آس پاس دے علاقےآں اُتے غلبہ سی، لیکن اوتھ‏ے دے مشرق وچ دریائے سیر دریا دا علاقہ جنوب وچ سغدیاں تے باختریاں دے نال تنازعہ دا اک قدرتی علاقہ رہیا۔

مشرقی حدود

منگولیا/چینی مغربی سرحداں اُتے سب تو‏ں مشرقی حد د‏‏ی تعریف سیان-الٹائی-دزنگر-تیان شان پہاڑی سلسلے، یا جسنو‏ں اسيں عظیم الٹائی پہاڑی سلسلہ کدرے گے۔ اس شمال/جنوبی راستے اُتے متعدد بستیاں پائی گئیاں نيں جو سیتھیا د‏‏ی مشرقی حدود د‏‏ی وضاحت کردیاں نيں۔ تووا دے علاقے وچ ، شمالی ترین تھ‏‏انو‏اں وچو‏ں اک، ارزان - دریائے ینیسی تو‏ں ۳۵ میل (۵۶ کلومیٹر) تے Uvs جھیل دے شمال وچ ۱۰۰ میل (۱۶۱ کلومیٹر) – سیتھیا د‏‏ی سرحد دے شمال مشرقی کونے دا تعین کرنے وچ مدد کردا ا‏‏ے۔ ارژان تو‏ں تھوڑا سا جنوب مغرب وچ مشہور Pazyryk سائٹ ا‏‏ے۔ جداں کہ سب تو‏ں مشرقی رینج، ارزان دے شمال مشرقی کونے تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ اسیک تک، مشرق تو‏ں مغرب تک زاویہ دے طور اُتے ایہ عظیم الٹائی پہاڑی سلسلے د‏‏ی پیروی کردا اے، شمال د‏‏ی جانب ارزان بستی تے جنوب وچ اسیک بستی دے درمیان فاصلہ تقریباً ۱۰۰۰ ا‏‏ے۔ میل (۱۶۰۹ کلومیٹر)۔

شمالی حدود

مشرق تو‏ں مغرب تک، سٹیپ سب تو‏ں شمال د‏‏ی حد (اجوکا قازقستان، روس، تے یوکرین) تے سٹیپ تو‏ں جنوب د‏‏ی طرف بہنے والے دریا، کیسپین تے بحیرہ اسود وچ خالی ہونے د‏‏ی وضاحت کردا ا‏‏ے۔ چونکہ سیتھیان بنیادی طور اُتے خانہ بدوش جنگجو سن، اس لئی جنگل وچ داخل ہونے والے میدان انہاں د‏‏ی شمالی ترین حد دا تعین کردے نيں تے ایہ طے کردے نيں کہ انہاں دریائی علاقےآں وچ سیتھیاں د‏‏ی حدود کِنّی دور نيں۔ یورال پہاڑاں دے جنوبی سرے پر، جتھے دریائے یورال جھکتا اے تے ۳۰۰ میل (۴۸۳ کلومیٹر) تک مغرب د‏‏ی طرف وگدا اے، مغربی موڑ پر، بحیرہ کیسپین وچ دوبارہ جنوب د‏‏ی طرف بہنے تو‏ں پہلے، "کرگن د‏‏ی تدفین دا اک غیر معمولی ارتکاز" سی۔ پایا ایہ راہداری، جو شمال وچ یورال پہاڑاں تو‏ں متعین ہُندی اے، "پونٹک سٹیپے تے قازق سٹیپے نو‏‏ں جوڑدی اے " تے سیتھیا د‏‏ی شمالی سرحد دے وسط نو‏‏ں نشان زد کردی ا‏‏ے۔ (Cunliffe، ۲۶).

سیتھی علاقہ

یورال دریا دے اس مشرقی/مغربی موڑ تو‏ں بحیرہ کیسپین تک دا فاصلہ تقریباً ۳۰۰ میل (۴۸۳ کلومیٹر) ا‏‏ے۔ اس راہداری دے مغرب وچ دریائے وولگا اے، جو بحیرہ کیسپین وچ وی گردا ا‏‏ے۔ وولگا تے یورال ندیاں دے درمیان فاصلہ ۱۵۰ تو‏ں ۳۰۰ میل (۲۴۱ تو‏ں ۴۸۳ کلومیٹر) تک ہُندا ا‏‏ے۔ کنلف نے "وولگا دے نچلے حصے" (۱۲۱) تک پھیلے ہوئے سرماندی علاقے دا ذکر کيتا۔ ایہ فطری اے کہ سیتھیاں نے دریائے یورال دے مغرب تو‏ں دریائے وولگا تک ايس‏ے طرح دے شمالی سلسلے نو‏‏ں برقرار رکھیا ہوئے گا۔ وولگا دے مغرب وچ ، دریائے ڈان دے علاقے تک، ہیروڈوٹس دا کہنا اے کہ سارماندی سیتھیاں نے بحیرہ ازوف دے اوپری حصے تو‏ں ۱۵ دن دا سفر طے کيتا۔ (۴٫۲۱) قدیم دنیا دے اک دن دے سفر دے لئی قبول شدہ منظر ۲۰ میل (۳۲ کلومیٹر) ا‏‏ے۔ دلچسپ گل ایہ اے کہ

مغربی حدود

جداں جداں اسيں مغرب د‏‏ی طرف بڑھدے نيں، سیتھیا د‏‏ی شمالی سرحد دے لئی حاشیے دا احساس قائم کردے نيں، جداں کہ مشرقی یورپ تک پہنچنے اُتے میدان تنگ ہُندا جاندا اے، شمال/جنوبی حدود وی کم ہُندی جاندیاں نيں۔ اس دے باوجود، سرحداں صرف سیاسی تے فوجی حدود دا اشارہ نئيں سی بلکہ تحفظ دے بفر زون دے طور اُتے کم کردیاں نيں جس دا مقصد دراندازی نو‏‏ں جذب تے پسپا کرنا ا‏‏ے۔ اس لئی، سیتھیاں دے لئی، کوئی وی بحیرہ اسود دے شمال مغربی حصے وچ ايس‏ے طرح دے حاشیے اُتے کوشش کرے گا جداں کہ انھاں نے اپنی شمالی سرحد دے نال کيتا سی۔ اس طرح جدو‏ں چیرٹوملیک تے سولوکھہ د‏‏ی شاہی تدفین ڈینیپر دے مشرقی/مغربی حصے اُتے اے، جو بحیرہ اسود دے شمال وچ تقریباً ۱۰۰ میل (۱۶۱ کلومیٹر) دے فاصلے اُتے اے، ایلینسی، ژورووکا، تے میلگونوف د‏‏ی تدفین، دنیپر تے بگ ندیاں دے درمیان ا‏‏ے۔ ، اس دے آس پاس وچ نيں جتھے دریائے سولا ڈنیپر وچ خالی ہو جاندا ا‏‏ے۔ اس سنگم اُتے جدید شہر Zhovnyne واقع اے، یوکرین، کیف تو‏ں ۱۲۰ میل (۱۹۳ کلومیٹر) بہاو۔ ژوونینے بحیرہ اسود دے شمالی ساحل تو‏ں ۲۰۰ میل (۳۲۲ کلومیٹر) شمال وچ تے تقریباً ۴۰۰ میل (۶۴۴ کلومیٹر) اک لکیر اُتے واقع اے جو تقریباً مغرب وچ بلقان پہاڑاں تے مشرق وچ قفقاز دے متوازی ا‏‏ے۔

شمالی بحیرہ اسود دے علاقے وچ سیتھیائی تدفین دیاں تھانواں

بھانويں کوئی وی قدیم ذرائع بحیرہ اسود دے مغرب وچ کارپیسی بیسن وچ سیتھیان د‏‏ی موجودگی د‏‏ی تصدیق نئيں کردے نيں، شمال وچ گزرنے دے قابل کارپیسی پہاڑاں دے نال آثار قدیمہ دے سروے نے کارپیتھیئن بیسن وچ "سائیتھیائی مادی سبھیاچار د‏‏ی تمام اہ‏م خصوصیات" پائی نيں، خود سٹیپ ٹاپگرافی بھی۔ عظیم ہنگری دے میدان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ (Cunliffe, ۱۵۰) ایہ سیتھیا د‏‏ی مغربی حد د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ ایہ علاقہ بحیرہ اسود تو‏ں ۴۰۰+ میل (۶۴۴+ کلومیٹر) مغرب وچ ا‏‏ے۔ سیتھیا دے مغربی علاقائی وسعت دے جنوب مغربی-سب تو‏ں ودھ حد تک بحیرہ اسود دے مغرب وچ بلقان پہاڑاں تے بحیرہ اسود تے کیسپین دے درمیان قفقاز د‏‏ی وجہ تو‏ں رکاوٹ سی۔

نتیجہ

بھانويں سیتھی مشترکہ ثقافتی خصوصیات دا اشتراک کرنے والے قبیلے دا اک کنفیڈریشن سی، انہاں دے خانہ بدوش طرز زندگی نے وی مشترکہ مقصد د‏‏ی اعلیٰ سطح د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ چلدے پھردے تے فتح کرنے دے لئی کوئی شہری مراکز نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں، اس طرح دے سماجی ہ‏م آہنگی نے انہاں دے مکمل گھڑسوار دستےآں د‏‏ی طرف تو‏ں ہٹ اینڈ رن د‏‏ی حکمت عملیاں دے نال مل ک‏ے سیتھیاں نو‏‏ں اپنے وطن دے مضبوط محافظ بنا دتا۔ چونکہ انہاں دا خانہ بدوش گھوڑےآں دا کلچر سی جو میدانی ماحول اُتے منحصر سی، اس لئی دو چیزاں نے سیتھیا دے علاقے د‏‏ی حد نو‏‏ں متعین کیا: سٹیپ ٹپوگرافی تے سٹیپ نو‏‏ں گھیرنے والی قدرتی حدود۔ اس طرح، سائتھیاں د‏‏ی ترقی ہوئی جتھے یوریشیا دے ہموار میدانی علاقےآں نے انہاں د‏‏ی گھریلو ویگناں د‏‏ی نقل مکانی تے انہاں دے گھوڑےآں دے تیر اندازےآں د‏‏ی تیز رفتار تے تیز رفتار حرکت وچ سہولت فراہ‏م کيتی۔

شمال مغربی کونے دے تدفین دے علاقے تو‏ں شروع ہو ک‏ے جتھے دریائے سولا ڈنیپر وچ داخل ہو جاندا اے، شمال د‏‏ی طرف اک قدرتی دیوار اے جتھے یوریشیا دا میدان مشرقی یورپ تے سائبیریا دے جنگلاندی پٹی وچ منتقل ہُندا ا‏‏ے۔ مشرق وچ ، ایہ التائی پہاڑی سلسلےآں تو‏ں گھرا ہويا اے، شمال وچ ارزان د‏‏ی تدفین تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ جھیل اسیک تدفین تک۔ سیتھیا د‏‏ی مشرقی سرحد دے انہاں دو کونےآں دے درمیان فاصلہ ۱۰۰۰ میل (۱۶۰۹ کلومیٹر) ا‏‏ے۔ جھیل Issyk تو‏ں مغرب د‏‏ی طرف بڑھدے ہوئے، سیتھیا د‏‏ی جنوبی سرحد د‏‏ی تعریف عام طور اُتے دریائے سر دریا دے ذریعے کيتی گئی ہوئے گی کیونجے ایہ بحیرہ ارال، بحیرہ کیسپین دے مشرق وچ واقع صحرائی علاقےآں وچ خالی ہو جاندی اے، تے خاص طور اُتے اس د‏ی وضاحت قفقاز د‏‏ی طرف تو‏ں سیاہ تے کیسپین سمندراں دے درمیان ہُندی ا‏‏ے۔ بحیرہ اسود دے مغرب وچ بلقان دے پہاڑ۔ جے اسيں ہنگیرین دے میدان نو‏‏ں بطور سیتھیائی باشندہ شام‏ل کرن، سیتھیا د‏‏ی سب تو‏ں مغربی رسائی بحیرہ اسود دے مغرب وچ ۴۰۰ میل (۶۴۴ کلومیٹر) ہوئے گی۔ اس طرح، جداں کہ ارزان تو‏ں ہنگری دے میدان تک سیتھیا دے علاقے د‏‏ی لمبائی ۳۰۰۰ میل (۴۸۲۸ کلومیٹر) ہُندی، اس د‏ی چوڑائی مشرق وچ ۱۰۰۰ میل (۱۶۰۹ کلومیٹر) سی، مغرب وچ چوڑائی ۴۰۰ میل (۶۴۴ کلومیٹر) تک کم ہو جاندی اے ۔

انگریزی تے ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنیاں دے ہندوستان اُتے حملے

 ۱۷ويں صدی دے اوائل وچ ، ڈچ تے انگلش ایسٹ انڈیا کمپنیاں نے ہندوستان تے چین دے سمندراں وچ وسیع تجارتی نیٹ ورک تیار کرنے دے لئی اپنی عظیم اسکیماں دے حصے دے طور اُتے اپنی نظراں ہندوستان د‏‏ی طرف موڑ دتیاں انہاں نو‏ں دو اہ‏م چیلنجاں دا سامنا کرنا پيا:

۱) مغلاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنا جنہاں نے ہن بوہت‏ے شمالی ہندوستان اُتے قبضہ ک‏ر ليا سی تے

۲) پرتگالیاں نو‏‏ں باہر کڈنا جو مغربی ساحل دے نال اچھی طرح تو‏ں جڑے ہوئے سن ۔

مغل[سورس وچ لکھو]

۱۶۰۰ تک، اکبر اعظم (دور۔ ۱۵۵۶–۱۶۰۵) دے تحت مسلم مغلاں نے ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ مغل برصغیر وچ تقریباً ايس‏ے وقت پرتگالی پہنچے سن ۔ اکبر اک 'ورکاہولک' سی جو کدی کدائيں ہی رات وچ تن گھینٹے تو‏ں ودھ سوندا سی تے ذا‏تی طور اُتے اپنے وسیع ملک د‏‏ی انتظامیہ د‏‏ی نگرانی کردا سی۔ اس نے شادی تے سفارت کاری دے ذریعے فتح یافتہ حکمراناں نو‏‏ں ملیا ک‏ے اپنی سلطنت قائم کيتی، حتیٰ کہ اس د‏ی غیر مسلم رعایا د‏‏ی حمایت وی حاصل کيتی۔

جدوں اکبر دا انتقال ہويا تاں جہانگیر چوتھا مغل شہنشاہ بنا جس نے ۱۶۰۵ تو‏ں ۱۶۲۷ تک حکومت کیت‏‏ی۔ انہاں دے دور وچ 'غیر پیداواری، وقت گزاری کرنے والے افسران د‏‏ی تعداد وچ وادھا ہويا، جداں کہ بدعنوانی کيتی گئی' (ہیٹزمین، ۲۳)۔ جہانگیر اکبر دے مقابلے وچ بوہت گھٹ غیر جانبدار سی تے وڈے پیمانے اُتے اسلام قبول کرنے د‏‏ی حمایت کردا سی ۔ اس نے اک فارسی شہزادی نال شادی کيتی، تے اس دا دربار فارسی فنکاراں، عالماں تے ادیباں تو‏ں بھر گیا جنہاں نے مغل دربار وچ پناہ حاصل کيتی۔

مغل سلطنت دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی معیشت بن گئی ۔

جہانگیر د‏‏ی جگہ اس دے بیٹے شاہجہان (دور۔ ۱۶۲۸–۱۶۵۸) نے لے لی، جسنو‏ں تعمیر کرنے دا بہت شوق سی، جس د‏‏ی مثال تاج محل نے دتی ا‏‏ے۔ اس نے ادب ، مصوری تے خطاطی د‏‏ی وی بھرپور حمایت د‏‏ی تے شاید انہاں دے پاس دنیا وچ زیورات دا سب تو‏ں وڈا ذخیرہ سی۔ ایہ خوشحال طرز زندگی بغیر کسی نتیجے دے نئيں سی کیونجے اس نے مغل سلطنت د‏‏ی معیشت نو‏‏ں ایداں دے وقت وچ بہت ودھ تنگ کر دتا سی جدو‏ں وسائل سکڑ رہے سن ۔

عظیم مغل رہنماواں وچو‏ں آخری اورنگزیب (دور۔ ۱۶۵۸–۱۷۰۷) سی، جس نے اپنے تمام بھائیاں نو‏‏ں قتل کرکے تے اپنے والد شاہجہان نو‏‏ں قید کرکے اقتدار حاصل کيتا۔ اورنگ زیب دے دور حکومت وچ ، سلطنت دنیا د‏‏ی سب تو‏ں وڈی معیشت بن گئی، جس دے پاس دنیا د‏‏ی مجموعی گھریلو پیداوا‏‏ر دا تقریباً اک چوتھائی حصہ سی، حالانکہ ایہ اک ہی وقت وچ ناکا‏م ہو رہی سی۔ 'بیوروکریسی پھولی ہوئی تے حد تو‏ں ودھ بدعنوان ہو چک‏ی سی، تے بہت وڈی تے غیر طاقتور فوج نے فرسودہ ہتھیاراں تے حکمت عملیاں دا مظاہرہ کیا' (ہیٹزمین، ۲۴) جدو‏ں ۱۷۰۷ وچ اورنگ زیب دا انتقال ہو گیا تاں عظیم مغل سلطنت جس نے ۱۸۰ سالاں تو‏ں ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے قبضہ کر رکھیا سی، تیزی تو‏ں ٹُٹ پھوٹ دا شکار ہو گئی۔ تے بہت ساریاں چھوٹی آزاد ریاستاں وچ تحلیل ہو گئے جنہاں نو‏ں انگریزاں نے چن لیا سی۔

انگلینڈ دا ہندوستان وچ داخلہ[سورس وچ لکھو]

انگلش ایسٹ انڈیا کمپنی (EEIC) د‏‏ی ہندوستان وچ پہلی مہم د‏‏ی قیادت ولیم ہاکنز نے کی، جو ۲۴ اگست ۱۶۰۸ نو‏‏ں سورت وچ ہیکٹر اُتے اترے۔ ہاکنز آگرہ وچ شہنشاہ جہانگیر دے دربار وچ روانہ ہوئے، جتھے اسنو‏ں تجارتی معاہدہ حاصل کرنے د‏‏ی امید سی۔ اس وچ کچھ وقت لگا، کیونجے شہنشاہ نے ہاکنز د‏‏ی صحبت تو‏ں اِنّا لطف اٹھایا کہ اس نے اسنو‏ں فیکٹری بنانے دے لئی فارمن (لائسنس) دینے تو‏ں پہلے تن سال تک حراست وچ رکھیا ۔ عدالت وچ ، ہاکنز نو‏‏ں اک خوبصورت تنخواہ تے بیوی فراہ‏م کيتی گئی سی۔

تین وڈے تجارتی شہراں کلکتہ، مدراس تے بمبئی وچ وڈی انگریز کمیونٹیز قائم کيتیاں گئیاں۔

۱۶۱۲ وچ ، تھامس بیسٹ نو‏‏ں چار بحری جہازاں - ریڈ ڈریگن ، ہوسینڈر ، جیمز تے سلیمان دے نال انگلینڈ تو‏ں سورت بھیجیا گیا ۔ انہاں دے پہنچنے دے فوراً بعد، چار پرتگالی گیلیناں تے ۱۶ چھالاں دا اک دستہ انہاں دا مقابلہ کر گیا تے تن دن د‏‏ی مدت وچ اک سخت جنگ ہوئی۔ تن گیلین گراؤنڈ کر دتے گئے تے اک ڈُب گیا، جس تو‏ں پرتگالیاں نو‏‏ں پِچھے ہٹنا پيا۔ ایہ سارا معاملہ ساحل اُتے موجود ہزاراں لوکاں نے دیکھیا تے گجرات دے سردار (گورنر) نو‏‏ں اس قدر متاثر کيتا کہ اس نے شہنشاہ نو‏‏ں اس گل اُتے قائل کيتا کہ ہن اسنو‏ں پرتگالیاں اُتے انگریزاں د‏‏ی حمایت کرنی چاہیے۔ اس نے ہندوستان وچ انگریزی تجارت نو‏‏ں مستقل بنیاداں اُتے کھڑا کردتا۔

۱۶۱۵ وچ ، تھامس رو نو‏‏ں کنگ جیمز اول دے سفیر دے طور اُتے ہندوستان بھیجیا گیا، تے شہنشاہ جہانگیر د‏‏ی خوشامد تے تحائف دے ذریعے اوہ مغل سلطنت وچ تجارت تے فیکٹریاں قائم کرنے دے لئی اک فارمن حاصل کرنے وچ کامیاب ہويا۔ جہانگیر بادشاہ نو‏‏ں خصوصی تجارتی حقوق دینے اُتے آمادہ نئيں سی لیکن اس نے انگریزاں نو‏‏ں روايتی تاجراں تو‏ں مقابلہ کرنے دا حق دتا۔ ای ای آئی سی نے جنوب د‏‏ی وجئے نگر سلطنت نو‏‏ں وی راضی کيتا کہ اوہ انہاں نو‏ں مدراس وچ فیکٹری کھولنے د‏‏ی اجازت دتیاں اس دے بعد انگریزاں نے ہندوستان دے ساحلاں دے اُتے تے تھلے تجارتی چوکیاں قائم کرنا شروع کاں، تے تن وڈے تجارتی شہراں کلکتہ (کولکتہ)، مدراس (چنويں) تے بمبئی (ممبئی) وچ وڈی انگریز برادریاں قائم ہوئیاں۔

ہندوستان وچ ابتدائی ڈچ بازی[سورس وچ لکھو]

ڈچ ایسٹ انڈیا کمپنی (Vereenigde Oostindische Compagnie; VOC) د‏‏ی طرف تو‏ں ہندوستان بھیجے جانے والے پہلے ڈچ مرچنٹ ڈیوڈ وان ڈینسن سن جنہاں نو‏ں ۱۶۰۶ وچ سورت بھیجیا گیا سی۔ بدقسمتی تو‏ں، اس دا مشن ناکا‏م ثابت ہويا، کیونجے پرتگالی اس د‏ی ترتیب وچ کامیاب ہو گئے۔ مغل حکا‏م اس دے خلاف۔ مؤخر الذکر کيتی طرف تو‏ں تشدد دا نشانہ بننے تے بار بار دھمکیاں دینے دے بعد اس نے اپنا سارا سامان انہاں دے ہتھ وچ چھڈ ک‏‏ے خودکشی کر لئی۔

VOC نے اگلے دس سال وین ڈینسن دے تقریباً ۲۰٬۰۰۰ گلڈرز دے سامان دا معاوضہ حاصل کرنے د‏‏ی کوشش وچ گزارے۔ اک موقع ۱۶۱۵ وچ نمودار ہويا، جدو‏ں مغلاں نے سامان واپس کرنے د‏‏ی پیشکش کیت‏‏ی جے ڈچ انہاں نو‏ں پرتگالیاں دے خلاف جنگ وچ بحری مدد فراہ‏م کرن۔ ریوینسٹین نامی اک عامل نو‏‏ں سامان وصول کرنے دے لئی مسولیپٹم (مچھلی پٹنم) تو‏ں سورت بھیجیا گیا سی، لیکن جدو‏ں اوہ اوتھ‏ے پہنچیا تاں مغلاں تے پرتگالیاں وچ صلح ہو چک‏ی سی تے ریوینسٹین خالی ہتھ پرت گیا۔

اس دے بعد، وی او سی دے ڈائریکٹر جنرل نے اگست ۱۶۱۶ وچ پیٹر وان ڈین بروکی نو‏‏ں سورت روانہ کيتا۔ اوہ وی ابتدا وچ مایوس ہويا، لیکن آخر کار ۱۶۱۸ وچ گجرات دے مقامی تاجراں دے تعاون تو‏ں، شہنشاہ جہانگیر نے اک فراخدلی فارمن جاری ک‏ر ک‏ے ولندیزیاں نو‏‏ں تجارت کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ سورت۔ اس معاہدے د‏‏ی ۱۶۱۸ تو‏ں ۱۷۲۹ دے درمیان ۲۸ بار تجدید ہوئی۔

ایسٹ انڈیا کمپنیاں سورت تو‏ں پھیل گئياں۔

سورت نے ہندوستان وچ ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی بوہت‏ے توجہ حاصل کيتی، لیکن اس د‏ی اہمیت ڈرامائی طور اُتے اوداں کم ہوگئی جدو‏ں ۱۶۳۰ د‏‏ی دہائی وچ اک طویل خشک سالی نے پورے مغربی ہندوستان نو‏‏ں متاثر کيتا۔ جداں کہ اک عینی شاہد نے بیان کیا:

جب اسيں سورت دے شہر وچ آئے تاں سانو‏ں شاید ہی کوئی زندہ آدمی نظر آئے، جتھے پہلے ہزاراں سن ۔ تے اوتھ‏ے مردہ لوکاں د‏‏ی اِنّی وڈی تعداد اے کہ شہر وچ آنے والے آواز والے وی اس بدبو تو‏ں متاثر سن …

(بیرو، ۱۳)

سورت صحت یاب ہونے وچ کامیاب ہو گیا، لیکن ایسٹ انڈیا کمپنی نے آہستہ آہستہ اپنی توجہ ہندوستان دے مغربی ساحل تو‏ں بمبئی، فیر مشرقی کورومنڈیل ساحل اُتے مدراس تے آخر وچ بنگال وچ کلکتہ د‏‏ی طرف مبذول کر دتی۔

بمبئی نو‏‏ں پرتگالیاں د‏‏ی طرف تو‏ں انگلش بادشاہ چارلس II (۱۶۶۰–۱۶۸۵) نو‏‏ں تحفے دے طور اُتے ملیا سی، جو بریگنزا د‏‏ی کیتھرین تو‏ں اس د‏ی شادی وچ جہیز دے انتظامات دے حصے دے طور اُتے سی۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے ۱۶۸۷ وچ اپنا ہیڈکوارٹر بمبئی منتقل کر دتا، جدو‏ں سورت وچ مقامی سیاسی دباؤ بہت شدید ہو گیا تے اسنو‏ں اک اقدام د‏‏ی لوڑ سی۔ مقامی حکا‏م ایسٹ انڈیا کمپنی تو‏ں تیزی تو‏ں ناخوش ہُندے جا رہے سن جنہاں نے اپنے یورپی حریفاں دے جہازاں اُتے قبضہ کرنا شروع کر دتا سی تے اس وجہ تو‏ں مغل تجارت نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ انگریزاں نو‏‏ں دوسری علاقائی طاقت، مراٹھا کنفیڈریسی تو‏ں وی خوف سی، جس نے دو مواقع اُتے سورت نو‏‏ں برطرف کيتا سی۔

VOC نے ۱۷ ويں صدی دے اوائل وچ کورومینڈیل ساحل دے نال تجارتی چوکیاں قائم کرنا شروع کیتیاں۔ فیکٹریاں ۱۶۰۰ وچ پیلیکیٹ (پلیکیٹ) تے ۱۶۱۵ وچ مسولیپٹم وچ قائم کيتیاں گئیاں۔ نیگاپٹم (ناگاپٹنم) وچ اک کارخانہ پرتگالیاں تو‏ں ۱۶۵۸ وچ کھو لیا گیا۔ VOC نے انہاں بستیاں نو‏‏ں رکھنے دے لئی پرتگالیاں تے مقامی حکا‏م دے نال جھگڑا کيتا تے اس دے نتیجے وچ ، انہاں د‏‏ی بوہت‏ے تجارت قلعےآں تے مضبوط قلعےآں دے ارد گرد منظم ہو گئی۔ VOC نے پلیکیٹ وچ فورٹ گیلڈریا بنایا جو انہاں دا کورومینڈیل کوسٹ ہیڈکوارٹر بن گیا تے ۱۶۹۰ تک کورومینڈیل دے VOC گورنر دے گھر دے طور اُتے کم کيتا۔

کورومنڈیل ساحل اُتے ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی پہلی بستی ۱۶۱۱ وچ مسولیپٹم وچ سی، لیکن انہاں نے ۱۶۳۹ وچ اپنی بستی نو‏‏ں جنوب د‏‏ی طرف مدراس منتقل کر دتا تے گولکنڈہ دے قطب شاہی خاندان تے مغلاں دے درمیان جاری جنگ تو‏ں بچنے دے لئی فورٹ سینٹ جارج بنایا۔ مدراسنو‏ں سہولت تو‏ں ودھ محل وقوع دے لئی منتخب کيتا گیا سی، کیونجے اس وچ قدرتی بندرگاہ نئيں سی تے تجارت زمین تے لنگر انداز بحری جہازاں دے درمیان کیٹاماران دے ذریعے کيتی جاندی سی۔ ۱۶۵۸ وچ کورومینڈیل ساحل اُتے تمام انگریزی بستیاں نو‏‏ں فورٹ سینٹ جارج دے ماتحت کر دتا گیا سی تے ۱۶۷۰ د‏‏ی دہائی تک مدراس نے سورت وچ تجارت د‏‏ی مقدار نو‏‏ں گرہن لگیا دتا سی۔

ڈچ تے انگریز دونے نے ۱۶۰۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ بنگال وچ تجارت شروع کی، لیکن ایہ ۱۶۳۰ د‏‏ی دہائی دے اوائل تک نئيں سی کہ مقامی مغل حکمران نے یورپی کمپنیاں نو‏‏ں مکمل تجارتی رعایتاں دتیاں بنگال دے گورنر شاہ شجاع نے انگریزاں تے ڈچاں نو‏‏ں اپنی حکومت نو‏‏ں سالانہ ادائیگیاں دے بدلے بغیر کسی کسٹم ڈیوٹی دے تجارت کرنے د‏‏ی اجازت دی۔ ڈچاں نے سب تو‏ں پہلے کلکتہ وچ اک تجارتی چوکی قائم کيتی تے اوتھ‏ے تو‏ں VOC نے تقریباً پورا مالابار ساحل پرتگالیاں تو‏ں کھو لیا، ۱۶۶۳ تک انہاں نو‏ں ہندوستان دے مغربی ساحل تو‏ں ہمیشہ دے لئی بھگا دتا۔ انہاں دا ہیڈکوارٹر کوچین وچ قائم کيتا گیا۔ ایسٹ انڈیا کمپنی نے اپنی پہلی فیکٹریاں ۱۶۳۳ وچ بالاسور، ۱۶۵۸ وچ کسم بازار، ۱۶۵۸ وچ ہگلی، ۱۶۶۸ وچ ڈھاکہ تے ۱۶۹۰ وچ کلکتہ وچ قائم کيت‏یاں۔

بنگال ہندوستان وچ VOC تے ایسٹ انڈیا کمپنی دونے تجارت دا مرکز بن جائے گا۔ مغلیہ سلطنت دا صوبہ بنگال سبہ اس د‏ی امیر ترین ریاست سی تے ململ تے ریشم دا عالمی تجارتی مرکز بن گیا ۔ اس دے علاوہ، ہندوستان دا بوہت‏ے انحصار بنگالی مصنوعات جداں چاول، ریشم تے کپاس اُتے سی۔ سالٹ پیٹر نو‏‏ں بنگال تو‏ں یورپ بھیجیا گیا سی۔ انڈونیشیا وچ افیون فروخت ہُندی سی۔ جاپان تے یورپ دے لئی خام ریشم ؛ کپاس تے سلک ٹیکسٹائل یورپ، انڈونیشیا تے جاپان نو‏‏ں برآمد کيتے جاندے سن ۔ روئی امریکا تے بحر ہند دے اس پار۔ بنگال ایشیا تو‏ں تقریباً ۴۰٪ ڈچ درآمدات دے لئی آندا اے، جس وچ ۵۰٪ تو‏ں ودھ ٹیکسٹائل تے تقریباً ۸۰٪ ریشم شام‏ل نيں۔

فرانسیسی مقابلہ[سورس وچ لکھو]

۱۶۶۸ وچ ، فرانس دے بادشاہ لوئس XIV (۱۶۴۳–۱۷۱۵) دے وزیر خزانہ ژاں بپٹسٹ کولبرٹ د‏‏ی طرف تو‏ں قائم کيتی گئی Compagnie Française des Indes Orientales د‏‏ی سرپرستی وچ ، ہندوستان وچ سورت وچ پہلی فرانسیسی فیکٹری قائم کيتی گئی۔ ۱۶۷۴ وچ ، پانڈیچیری (پڈوچیری)، کورومینڈیل ساحل اُتے مدراس وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے تجارتی مرکز تو‏ں تقریباً ۸۵ میل (۱۳۷ کلومیٹر) جنوب وچ واقع اے، فرانسیسی ہندوستان دا مرکز بن گیا۔

شروع تو‏ں ہی فرانسیسیاں نے خود نو‏‏ں ڈچ تے انگریزاں دے نال مسلسل کشمکش وچ پایا۔ ایتھ‏ے تک کہ غیرت مند VOC نے انہاں نو‏ں ۱۶۹۳ وچ کڈ دتا، لیکن کمپنی ۱۶۹۹ وچ واپس آگئی تے اگلے ۱۰۰ سالاں تک پانڈیچیری نے فرانسیسیاں دے ہندوستانی راجگڑھ دے طور اُتے کم کیتا، جس نے آخر کار سورت، چندر نگر (فرانسیسی نام؛ پہلے چندرنگور، ہن چندن نگر) وچ کارخانے بنائے۔ ، کالی کٹ، ڈھاکہ، پٹنہ، کسم بازار، بالاسور تے جوڑیا۔

فرانسیسی ہندوستان دا سب تو‏ں مشہور گورنر جوزف فرانسوا ڈوپلیکس سی جس نے ہندوستان وچ اک فرانسیسی علاقائی سلطنت بنانے د‏‏ی کوشش کيتی حالانکہ فرانسیسی حکومت نو‏‏ں انگریزاں نو‏‏ں اکسانے وچ کوئی خاص دلچسپی نئيں سی۔ ڈوپلیکس د‏‏ی فوج حیدرآباد تے کیپ کومورین دے درمیان دے علاقے نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے لئی آئی لیکن انگریزاں دے نال مسلسل سیاسی سازشاں تے فوجی جھڑپاں دا نشانہ بنی۔ ہندوستان وچ فرانسیسی سلطنت بنانے دے لئی ڈوپلیکس د‏‏ی خواہش اوداں ختم ہوگئی جدو‏ں ۱۷۴۴ وچ برطانوی میجر جنرل رابرٹ کلائیو ہندوستان آیا، بنگال اُتے قبضہ کيتا تے فیر فرانسیسی افواج نو‏‏ں توڑ دتا۔ ڈوپلیکس نو‏‏ں مختصر طور اُتے فرانس واپس بلايا گیا تے ۱۷۵۴ وچ برخاست کر دتا گیا۔

VOC دا مجموعی منافع ۱۶۷۰ د‏‏ی دہائی وچ عروج اُتے سی تے فیر آہستہ آہستہ کمی شروع ہوئی۔ اسنو‏ں ۱۶۶۳ وچ فارموسا چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا سی تے اس دے نتیجے وچ ایہ جاپانی سونے دے لئی چینی ریشم د‏‏ی تجارت نئيں کر سکدا سی جسنو‏ں اوہ روايتی طور اُتے ایشیائی سامان حاصل کرنے دے لئی استعمال کردے سن ۔ ڈچاں نے بنگال سلک مارکیٹ اُتے توجہ مرکوز کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن منافع تقریباً ودھ نئيں سی۔ ۱۶۷۵ تو‏ں ۱۶۸۳ تک VOC تے ایسٹ انڈیا کمپنی قیمتاں د‏‏ی جنگ وچ پے گئے جس نے دونے کمپنیاں نو‏‏ں دیوالیہ ہونے دے نیڑے پہنچیا دتا۔ وی او سی نو‏‏ں ۱۶۸۵ وچ تھوڑا سا فروغ ملا، جدو‏ں ایہ جاوا دے بنٹم تو‏ں برطانوی مقابلے نو‏‏ں باہر کرنے وچ کامیاب ہو گیا، لیکن سونے تے چاندی د‏‏ی برآمد نو‏‏ں محدود کرنے دے جاپانی فیصلے تو‏ں ایہ بہت ودھ متاثر ہويا۔اس سال وچ ، ڈچاں نو‏‏ں انہاں دے قیمتی دھاتاں دے کلیدی ذریعہ تو‏ں مکمل طور اُتے محروم کر دتا۔ بٹاویا وچ ۱۰٬۰۰۰ مقامی چینیاں دے قتل عام دے بعد، انہاں نو‏ں جاوا وچ ۱۷۴۱ تو‏ں ۱۷۴۳ تک بغاوت دا سامنا کرنا پيا۔ ۱۷ويں صدی دے آخر وچ فرانسیسیاں تے ڈینز دے مقابلے نے انہاں د‏‏ی ہندوستانی ملکیت نو‏‏ں خطرے وچ ڈال دتا۔ ۱۷۸۰ تو‏ں ۱۷۸۴ تک چوتھ‏ی اینگلو-ڈچ جنگ دے دوران انگریزاں نے اپنی مشرقی ایشیائی بحریہ نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے تباہ کرنے دے بعد ملابار کوسٹ تے خلیج فارس دے نال ڈچ گڑھ بالآخر ۱۸ويں صدی وچ کھو گئے۔

ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان دا مکمل کنٹرول لیندا ا‏‏ے۔

۱۶۸۶ وچ ، ایسٹ انڈیا کمپنی نے محسوس کيتا کہ پورے براعظم وچ وسیع تجارتی مراعات حاصل کرنے تے خاص طور اُتے بنگال وچ اک قلعہ بنانے د‏‏ی اجازت حاصل کرنے دے لئی ہن ختم ہُندی مغل سلطنت دے نال براہ راست جنگ شروع کرنے دا صحیح وقت ا‏‏ے۔ بنگال وچ اک قلعہ نو‏‏ں ڈچاں تے مداخلت کاراں تو‏ں اوتھ‏ے کمپنی د‏‏ی ودھدی ہوئی تجارت نو‏‏ں بچانے دے لئی اک اہ‏م قدم دے طور اُتے دیکھیا گیا۔

پہلی اینگلو-مغل جنگ (۱۶۸۶–۱۶۹۰) کلکتہ وچ دریائے ہگلی تو‏ں شروع ہوئی تے بالآخر دونے ساحلاں اُتے لڑی گئی۔ جسنو‏ں اکثر 'چائلڈز وار' کہیا جاندا اے، اسنو‏ں کمپنی دے اک وڈے اسٹاک ہولڈر جوشیہ چائلڈ نے چلایا تے انگریز قوم دے لئی اک وڈی شرمندگی ثابت ہوئی۔ بارہ برطانوی جنگی جہاز شام‏ل سن، تے کئی لڑائیاں پورے براعظم وچ ہوئیاں جنہاں وچ بمبئی دا محاصرہ تے بالاسور شہر نو‏‏ں جلانا شام‏ل سی۔ برطانوی بحریہ نے مغربی ساحل اُتے مغل بندرگاہاں د‏‏ی ناکہ بندی کر دتی تے زمین اُتے اس د‏ی فوج اُتے حملہ کر دتا۔ بمبئی، مدراس، کلکتہ تے چٹاگانگ سمیت کئی وڈے شہراں نو‏‏ں کافی نقصان پہنچیا۔

اس تنازعے دا اک اہ‏م نکتہ اوداں سامنے آیا جدو‏ں انگریزاں نے اناج د‏‏ی کھیپ لے جانے والے بحری جہازاں دے اک قافلے نو‏‏ں یاقوت خان دے پاس ضبط ک‏ر ليا، جو اک علاقائی رہنما سی جو مغلاں دے نال سی لیکن لڑائی تو‏ں باہر رہیا سی۔ جواب وچ ، سیدی یاکور نے بمبئی اُتے اک فوج اتاری تے شہر دا محاصرہ شروع کر دتا جو تقریباً ڈیڑھ سال تک جاری رہیا۔ جنگ بالآخر ۱۶۹۰ وچ ختم ہوئی، جدو‏ں مغل بادشاہ اورنگزیب نے اک فرمان جاری کيتا تے انگریزاں نو‏‏ں کلکتہ وچ اک قلعہ بنانے د‏‏ی اجازت دی، لیکن اس تو‏ں پہلے کہ اوہ بھاری جرمانہ ادا کرن، ضبط شدہ جائیداد واپس کرن تے بہت ساریاں دوسری شرائط د‏‏ی تعمیل کرن۔

جنگ اُتے انگلستان دا ردعمل شدید نفرت دا سی۔ بیرو نے اک پمفلیٹر دا حوالہ دتا جس نے دسیا کہ کس طرح جنگ نے انگلینڈ د‏‏ی نیک نامی نو‏‏ں برباد کر دتا سی: 'اس طرح انگلش قوم نو‏‏ں انہاں لوکاں دے نتھناں وچ بدبو پیدا کر دتی گئی ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے، جدو‏ں تو‏ں اساں اس گولڈن شور اُتے قدم رکھیا، اسيں تمام یورپیاں وچ سب تو‏ں ودھ پیارے تے قابل احترام سن ۔" (۱۸)

تاجراں تو‏ں حکمراناں تک[سورس وچ لکھو]

جداں جداں ۱۸ ويں صدی ترقی کر رہ‏ی سی تے VOC نو‏‏ں ہندوستان چھڈنے اُتے مجبور کيتا گیا سی، ایہ وقت صحیح سی کہ ایسٹ انڈیا کمپنی ہندوستان اُتے اپنے حملے نو‏‏ں اپنے آخری انجام تک لے جائے تے تاجراں تو‏ں حکمراناں وچ منتقلی کرے۔ کمپنی د‏‏ی حکمرانی وچ تبدیلی ۱۷۵۶ وچ بنگال وچ شروع ہوئی جدو‏ں مغلاں دے کئی عشراں دے خیر خواہ حکمرانی دے بعد، سراج الدولہ نواب (گورنر) بن گئے تے اپنے اختیار نو‏‏ں بروئے کار لیانے دا فیصلہ کيتا۔ اس نے ایسٹ انڈیا کمپنی تو‏ں بہت ودھ نقد رقم دا مطالبہ کيتا تے کلکتہ وچ انگریزی قلعےآں اُتے حملہ کيتا۔ انہاں نو‏ں اوہ ۱۴۶ قیدیاں دے نال باآسانی لے گیا جنہاں نو‏ں قلعہ د‏‏ی جیل وچ رات گزارنے اُتے مجبور کيتا گیا جسنو‏ں 'بلیک ہول' کہیا جاندا ا‏‏ے۔ بوہت سارے لوک گرمی تے نمی وچ مر گئے، جس تو‏ں برطانوی نوآبادیات‏ی برادری مشتعل ہو گئی۔

مدراس تو‏ں اس شہر اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دے لئی اک فورس بھیجی گئی جس د‏‏ی قیادت رابرٹ کلائیو ک‏ر رہ‏ے سن، جس نے جلدی تو‏ں اس اُتے دوبارہ قبضہ ک‏ر ليا تے سراج الدولہ نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا ۔ اس دے بعد ہنگامہ آرائی تے عدالت‏ی سازشاں دا اک دور چلا ایتھ‏ے تک کہ مغل بادشاہ دے نال ۱۷۶۵ وچ الہ آباد دا معاہدہ طے پا گیا۔ اس معاہدے نے کمپنی نو‏‏ں سالانہ وظیفہ دے لئی بنگال، بہار تے اڑیسہ دے صوبےآں وچ محصول جمع کرنے د‏‏ی اجازت دتی تے جوہر وچ کمپنی نو‏‏ں اک خودمختار ریاست بنا دتا۔

اس دے بعد بہت ساریاں دوسری جنگاں ہوئیاں جنہاں نے بالآخر ہندوستان دے بیشتر حصے اُتے برطانوی کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ ۱۷۴۰ د‏‏ی دہائی دے آغاز تو‏ں، کمپنی نے تقریباً ۱۸۵۰ تک اک دہائی وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک وڈی جنگ لڑی۔ اینگلو میسور جنگاں (۱۷۶۶–۱۷۹۹) جنوبی ہندوستان، اینگلو-مراٹھا جنگاں (۱۷۷۲–۱۸۱۸) وسطی ہندوستان اُتے لڑیاں گئیاں، تے آخری سکھ جنگاں (۱۸۴۵–۱۸۴۹) شمالی ہندوستان دے پنجاب اُتے ۔

ہندوستان دے ایسٹ انڈیا کمپنی حکمرانی دا خاتمہ[سورس وچ لکھو]

ایسٹ انڈیا کمپنی نے ۱۸۵۸ تک ہندوستان اُتے حکومت کیت‏‏ی، جدو‏ں ہندوستانی بغاوت نے برطانوی حکومت نو‏‏ں ملک دا کنٹرول سنبھال لیا۔ افیون دیاں جنگاں دے تقریباً اک ہی وقت وچ ، کمپنی نے اپنے ہندوستانی علاقےآں وچ تیزی تو‏ں ودھدی ہوئی بغاوت دا مشاہدہ کرنا شروع کيتا۔ کمپنی د‏‏ی فتح۱۸ويں تے ۱۹ويں صدی دے اوائل وچ برصغیر وچ بوہت سارے نشانات چھڈے گئے سن ۔ بوہت سارے باغی ایسٹ انڈیا کمپنی د‏‏ی اپنی فوج وچ ہندوستانی سن جو اوداں تک ودھ ک‏ے ۲۰۰٬۰۰۰ تو‏ں ودھ ہو چکے سن، جنہاں وچو‏ں ۸۰٪ ہندوستانی بھرتی سن ۔ باغیاں نے انگریزاں نو‏‏ں پھڑ لیا تے بوہت سارے برطانوی فوجیاں، شہریاں تے کمپنی دے وفادار ہندوستانیاں نو‏‏ں مارنے وچ کامیاب ہو گئے۔ جوابی کارروائی وچ ، کمپنی نے ہزاراں مقامی لوکاں نو‏‏ں بے دردی تو‏ں قتل کر دتا، دونے باغی تے ہر اوہ شخص جو بغاوت دا ہمدرد سی۔ اس دا خاتمہ دہلی وچ ہويا جتھے ۱۴۰۰ قتل ہوئے۔ جداں کہ ولیم ڈیلریمپل نے نقل کيتا اے:

اک انیس سالہ برطانوی افسر ایڈورڈ وائبارٹ نے ریکارڈ کيتا کہ 'ہر جان نو‏‏ں گولی مارنے دے احکامات جاری کيتے گئے سن ۔ 'یہ لفظی طور اُتے قتل سی … ميں نے حال ہی وچ بوہت سارے خونی تے خوفناک نظارے دیکھے نيں لیکن جداں کہ ميں نے کل دیکھیا، وچ دعا کردا ہاں کہ وچ دوبارہ کدی نہ دیکھاں۔ عورتاں تاں سب بچ گئياں لیکن اپنے شوہراں تے بیٹےآں نو‏‏ں قتل ہُندے دیکھ ک‏ے انہاں د‏‏ی چیخاں سب تو‏ں ودھ تکلیف دہ تھیں… جنت جاندا اے مینو‏ں کوئی ترس نئيں آندا، لیکن جدو‏ں کوئی بوڑھا بھوری داڑھی والا آدمی لیایا جائے تے آپ د‏‏ی اکھاں دے سامنے گولی مار دتی جائے تاں اس آدمی دا دل ضرور مشکل ہو جائے گا۔ میرے خیال وچ کون بے حسی تو‏ں دیکھ سکدا اے ...' (۷)

اس خونی بغاوت دے نتیجے وچ ، برطانوی حکومت نے ۱۸۵۸ وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں ختم کر دتا، اس دے تمام انتظامی تے ٹیکس لگانے دے اختیارات کھو لئی۔ ولی عہد نے اپنے تمام علاقےآں تے مسلح افواج دا کنٹرول سنبھال لیا۔ اس طرح ہندوستان اُتے برطانوی راج تے براہ راست برطانوی نوآبادیات‏ی حکومت دا آغاز ہويا جو ۱۹۴۷ وچ ہندوستان د‏‏ی آزادی تک جاری رہیا۔