انگریز پنجاب تے قبضہ کیوں کیتا؟(2)

تواریخ نوں پڑھن وچ اک وڈا بھلیکھا ہور پایا گیا ہے پئی انگریز یعنی انگلینڈ والیاں جو کچھ وی کیتا اس نوں یورپ دیاں ساریاں قوماں تے پا دتا جائے۔ جے تسیں ذرا غور کرسو تاں لگ پتہ جاندا ہے پئی اٹلی والے ہور گل کریندے نیں اتے جرمنی والے ہور، روسی تے وکھری گل کریندے ہی نیں پر ڈچاں دی یورپی تریخ بارے کہاڻی ہور ہے۔ تے جے تسیں عثمانیاں اتے ترکاں دی گل کرو تے یورپی تریخ ہور دی ہور نظر آؤڻ لگدی ہے۔
انگلینڈ والیاں آل دوال دی تریخ نوں رلا ملا کے ''یورپی برتریاں'' دی اجہی داستان بڻائی جس دا ہیرو ''انگلش'' ہی سی۔ افلاطون، ارسطو توں تریخی تسلسل شروع کیتا جہیڑا میگنا کارٹا تے صنعتی انقلاباں توں ہوندا ہویا سلطنت برطانیہ یعنی گریٹ بریٹن Great Britain تے مکدا ہے۔ دنیا نوں قومی ریاستاں وچ ونڈڻ لئی ایس تھیسس نوں خاص رنگ وچ رنگیا گیا ہے۔ پر اقبال ہوراں نیں آپڻے الٰہ آبادی خطبے وچ ایس تھیسس دی بھرویں نکھیدی کیتی ہے۔ ایہہ تھیسس 20 ویں صدی وچ کھل کے ساہمڻے لیاندا گیا اتے ''ویل ڈیورانڈ'' ورگے ایس نوں پھیلاؤڻ وچ پیش پیش سن۔ انگریزاں دیاں کرتوتاں پاروں ساریاں یورپی قوماں نوں رگڑا لاؤڻا اک وڈی غلطی ہے۔ ایہہ غلطان اکثر دانشور کریندے نیں۔
جے تسیں 17 ویں اتے 18 ویں صدیاں دی تواریخ تے جھات پاؤ تاں تہانوں لگ پتہ جا سی پئی ایہہ یورپی طاقتاں کنج کتے وانگ ہک دوجے نال لڑ دیاں سن۔ ایہہ لڑائیاں نیک مقصداں لئی نہیں ہوندیاں سن اتے سمندری رستیاں تے قبضیاں دا ہی پھڈا سی۔ بڑے بڑے سمندری ڈاکو یعنی قزاق اس زمانے وچ ہوندے سن اتے اوہ یورپی ملکاں نال وگدے سمندراں وچ وی دندنادے پھردے سن اتے ہند، فارس، افریقہ تے عرب دے نال وگدے سمندراں تے وی اوہناں دا راج سی۔ انگلینڈ والیاں اک پاسے یورپی طاقتاں نال لڑائیاں تے سمجھوتے کیتے تے دوجے پاسے سمندری ڈاکواں نال۔ جہیڑے سمندری ڈاکو ایہہ گل نہ سمجھ سکے پئی ہڻ سمندراں تے قبضیاں لئی وڈے ڈاکو آ گئے نیں اوہ وچارے پھڑ ہو گئے یا مارے گئے۔ پر ہینری ایوری (Henry Every) جہے سمندری ڈاکواں نوں سمجھ آ گئی تاں مارے اوس نیں انگلینڈ دی پادشاہی نال یاری لا لئی اتے اوہ فیر ''سمندری ڈاکواں دا پادشاہ'' وی بڻ گیا۔ پچھلے دناں ''میگراہل'' پبلشر ولوں امریکہ توں چھپی کتاب "King of Pirates" وچ ایس دی کہاڻی چھپی ہے۔ 17 ویں صدی دے اخیر اتے تے 18 ویں صدی دے پہلے ترے دہاکیاں وچ ''ہنری'' ہوراں انگلینڈ دی پادشاہی نوں تگڑا کرن لئی کنج باقی سمندری ڈاکواں نوں نکرے لایا اوہ بڑی کہاڻی ہے۔ ایس ویلے تہانوں ہنری دا 1695 دا قصہ سڻاؤندے آں۔ آپوں لگ پتہ ویسی پئی 18 ویں صدی دی انگلش سرکار آپڻی جمہوریت نوں تگڑے کرن لئی کنج سمندری ڈاکواں نال کنج دی سانجھ رکھے ہوئے سی۔
1695 وچ اورنگزیب دی سرکار سی کہ جس نیں سورت بندرتوں عدن دی بندرگاہاں تیک آؤڻ جاڻ لئی سمندری جہازاں دا بیڑہ بڻایا سی۔ ایہہ نکے وڈے 25 سمندری جہاز سن اتے ایس دا ناں ''گنج شاہی'' سی۔ ایس وچ بہوں سارا سامان ہی نہیں جاندا سی سگوں لوکاں نوں حج وغیرہ لئی وی لیجایا جاندا سی۔ ایہہ گل پک رکھو پئی نہر سویز رستہ بڻن توں پہلاں (ایہہ نہر 1869 وچ بڻی سی) عدن توں مصر، شام تیک اک وڈا زمینی تجارتی رستہ سی اتے ایس تے بہوں تجارتاں ہوندیاں سن۔ ایہہ تجارتی زمینی رستہ دو سمندراں نوں ملاؤندا سی۔ عدن تے یمن دی بادشاہیاں نوں اجہے رستیاں نال بہوں فیدے ہوندے سن تاں مارے اوہ عرباں نوں اجڈ ہی آکھدے سن۔ ایس زمینی تجارتی رستہ دے راہ وچ مکہ آؤندا سی اتے پاڻی دا چشمہ ہوڻ پاروں ایس چشمے تیک اپڑ کے دو پاسے دے تاجر وغیرہ ٹھہر جاندے سن اتے ایتھے مال دا تبادلہ وی ہوندا سی۔ ایہہ سب اسلام آؤڻ توں پہلاں دیاں گلاں نیں۔ منڈیاں، درگاہواں، عبادتی تھاواں، تجارتی رستے تے فوج، پلس سب وڈا کردار ادا کردے سن۔ اورنگ زیب گنج شاہی دے راہیں سورت توں عدن اتے اگے مال دی آوا جاوی شروع کیتی ہوئی سی۔
گنج شاہی 1695 وچ اک وڈے سمندری ڈاکے دی شکار ہوئی اتے ایہہ ڈاکہ مارن والا ایڈا امیر تھی گیا پئی ایس نوں بعد وچ ''سمندری ڈاکواں دا سردار'' آکھیا جاڻ لگیا۔ ایہہ ڈاکہ اس زمانے وچ لکھاں پاؤنڈاں دا سی اتے اج موجب کھرباں دا۔ ہینری ہوراں نوں ایس ڈاکے توں بعد انگلینڈ دی پریوی کونسل نیں ہزاراں پاؤنڈ دا انعام وی دتا اتے بعد وچ ایسٹ انڈیا کمپنی نیں ایس ڈاکو نوں وکھرا انعام دتا۔ ایہہ گل یاد رہوئے پئی سلطنت برطانیہ یعنی Great Britain ہلے نہیں بڻیا سی تے انگلینڈ والیاں دی آپڻی پریوی کونسل ہوندی سی۔ G.B تے 1701 وچ بڻی سی پر ایس وچ وڈا کردار انگلینڈ دا ہی سی۔ ہینری دا وقوعہ تہانوں تاں مارے دسیا ہے پئی تہانوں لگ پتہ جائے کہ اس دور وچ تے سمندری رستیاں دی لڑائیاں ہی زیادہ اہم سن۔ ایہہ دبئی جس نوں اج جدید تجارتاں دا مرکز بڻایا گیاہے ایس دی اک ریاست ''راس الخیمہ'' سمندری ڈاکواں دا ڈیرہ سی جتھے سمندری ڈاکو رل مل بیٹھ کے لٹیا مال ونڈدے سن۔ ایس سب جاڻکاری تاں مارے لوڑیدی ہے پئی ایس توں تہانوں تواریخ دے اصل الار دا چیتا ہو جا سی۔ 14 ویں تے 15 ویں صدیاں وچ سمندریاں رستیاں دی سیاست دی کھوج لاؤڻ لئی ترک نیوی کمانڈر سید علی رئیس دی کتاب ''میراۃ المالک'' نوں پڑھنا اہم ہے جہیڑا سمندر توں دریائے سندھ ول آیا سی۔ ایہہ کتاب انگریزی وچ Travels of an admiral دے ناں توں میں 1990 دے دہاکے وچ مڑ چھاپی سی۔ ساڈی تواریخ نوں کجھ تے انگریزاں کراہے پایا ہے تے کجھ قوم پرستیاں وچ رجھے خیالاں نیں۔ اپنی تواریخ نوں جانڻ لئی سانوں انڈین قوم پرستاں تے انگریزاں دی کتاباں توں وکھرا ہو کے ہور کتاباں وی ویکھڻیاں چاہیدیاں نیں۔ جے تسیں فرانسیسی، روسی، چینی، جاپانی، فارسی تے جرمن حوالے ویکھو تاں گل ہور دی ہور تے چوڑ دی چوڑ ہو جاندی ہے۔ پنجاب دی تواریخ نوں سدھے کرن لئی ایہہ گل دسڻی لوڑیدی سی۔