ستلج ارار دیاں سکھ ریاستاں(3)

ستلج ارار دیاں سکھ ریاستاں

مہاراجہ رنجیت سنگھ دے راج دی حدبندی بیان کردیاں اکثر ہی ایہہ آکھیا/لکھیا جاندا ہے کہ دریا ستلج لاہور دربار اتے انگریزی راج درمیان پورب-دکھن ولّ دی سیما بناؤندا سی پر اپروکت ویروے توں سپشٹ ہو جاندا ہے کہ دریا ستلج توں پورب-دکھن ولّ پیندے سکھ وسوں دے علاقے مالوے دا وڈا حصہ مہاراجہ رنجیت سنگھ دی مالکی ادھین سی۔ پنجاب دے نقشے اتے نظر ماریئے تاں پتہ لگیگا کہ دریا ستلج دا پہاڑ توں میدانی علاقے وچ آؤن سار اس دے کھبے پاسے مہاراجہ رنجیت سنگھ دی ادھینگی والا علاقہ دریا دے نال-نال چلدا ہویا لدھیانے توں ہیٹھاں آ کے مالوے دے اندر ولّ دور تکّ چلا جاندا ہے۔ ایہہ ٹھیک ہے کہ ایہہ علاقہ کھیترپھل دی درشٹی پکھوں رنجیت سنگھ دی سلطنت وچ شامل کلّ کھیتر دا نگونا بھاگ ہی سی پر ایہہ مالوے وچ براڑ بنس دی ریاست فریدکوٹ نالوں کئی گنا ودھ سی اتے پھولکیا ریاستاں نابھہ اتے جیند دے مقابلے اوہناں نالوں کجھ ہی گھٹّ ہووےگا۔
1809 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دے پرتیندھ مسٹر سی. ٹی. میٹکاپھ اتے راجا رنجیت سنگھ درمیان ہوئی سندھی دی مد نمبر دو وچ اس علاقے دے حوالے نال لکھیا گیا سی، 'راجا کدے وی دریا ستلج دے دکھن ولّ اپنے جاں اپنے ماتحتاں دے ادھین علاقے وچ علاقے دیاں اندرونی لوڑاں پوریاں کرن واسطے لوڑیندے سینکاں دی گنتی توں زیادہ سینک نہیں رکھیگا، نہ ہی ادھرلے اپنے گوانڈھی مکھیاں دے حقاں جاں مالکیاں نوں دبائیگا۔'
اپروکت تتھّ عامَ بن چکی دھارنا کہ دریا ستلج انگریز اتے رنجیت سنگھ دے راج نوں وکھو-وکھو کردا سی، نوں غلط سدھ کردے ہن۔ اس گلّ دا ذکر کرنا اس لئی ضروری سی، کیونکہ ایہہ ہی علاقہ سی، جس ولّ لاہور دربار دی آ رہی سینک ٹکڑی نوں روکن توں وواد ودھیا سی۔
انگریز سکھ یدھ توں پہلاں
گورنر جنرل ولوں خالصہ دربار دے سر اتے لدھیانے بٹھایا ایجنٹ میجر براڈپھٹ جانبجھّ کے اجہیاں کاروائیاں کر رہا سی، جنہاں توں بھڑک کے خالصہ فوج لڑائی دے راہ پوے۔ اس دا مت سی کہ انگریز سرکار جویں ستلج توں پورب دکھن ولّ دے راجیاں اتے سرداراں دی سرپرست ہون کارن اوہناں دے راج پربندھ وچ دکھلئندازی کر سکدی ہے، ایوں ہی ستلج توں اس پاسے ستھت خالصہ راج دے علاقے بارے وی اس نوں اجیہا ادھیکار پراپت ہے۔ ایہو کارن سی کہ جد دسمبر 1844 وچ خالصہ فوج دی اک ٹکڑی نے اپنے علاقے کوٹکپورا جان واسطے دریا ستلج پار کیتا تاں اس نے دھکے نال اس ٹکڑی نوں واپس مڑن لئی مجبور کر دتا۔ اس گھٹنا دے نتیجے وجوں خالصہ فوج دے من وچ انگریز سرکار پرتی کڑتن دی بھاونا پیدا ہوئی۔ اس پچھوں کجھ ہور ایسیاں گھٹناواں واپریاں جو اس بھاونا نوں ہور پربل کرن دا کارن بنیاں۔ راجا سچیت سنگھ دے وارثاں نے اپنا خزانہ چوری-چھپے لاہور توں لیا کے فروزپور، جس تھاں نوں انگریز نے چھاؤنی بنایا ہویا سی، چھپا لیا۔ خالصہ دربار نوں پتہ لگا تاں اس نے انگریزاں توں ایہہ سمپتی واپس منگی پر انگریزاں نے اجیہا کرن توں نانہہ کر دتی۔
مہاراجہ رنجیت سنگھ ولوں اپنے جرنیل دھنا سنگھ موڑ نوں مالوے وچ اس دا جدی-پشتی موڑ دا علاقہ دتا ہویا سی، جو نابھے دے راجے نے دھنا سنگھ دے وارثاں پاسوں کھوہ لیا۔ انگریز سرکار نے ایہہ علاقہ واپس دواؤن بارے لاہور دربار دی بینتی اسویکار کردیاں راجا نابھہ نوں اس دا مالک منّ لیا۔ 1845 وچ اک وار پھر جد گورنر جنرل دے ایجنٹ میجر براڈپھٹ نے خالصہ فوج دے دریا ستلج توں پورب ولّ آؤن اتے اعتراز کیتا تاں سپشٹ ہو گیا کہ لڑائی ہو کے ہی رہیگی۔