پنجاب دی تریخ:2

. سکھ اتہاس وچ اج۔

14 دسمبر، 1920 دے دن شرومنی اکالی دل دا گٹھن ہویا

14 دسمبر، 1920 دے دن گرودوارہ پبندھ نوں پنتھک لیہاں اتے لیاؤن لئی سرگرم سکھاں دا اک اکٹھ ادور تخت صاحب وکھے ہویا۔ اس اکٹھ نوں مخاطب کردیاں جتھیدار کرتار سنگھ جھبر نے کیہا، ''سماں سانوں مجبور کر رہا اے کہ گرودوارہ دا سدھار جھٹّ پٹ کیتا جاوے۔ اس لئی سانوں اک مرکزی جتھیبندی بناؤنی ہوویگی۔ میرا سجھاء اے کہ گرودوارہ سیوک دل بنایا جاوے اتے اسیں سارے اس دے میمبر بنیئیں۔ ہریک میمبر اک سال وچ گھٹو گھٹ اک مہینہ پنتھ نوں ارپن کرے۔ مرکز امرتسر ہووے جتھے ہر ویلے اک سو سنگھ ہر ویلے حاضر راے۔ جنے سنگھاں دی جتھے لوڑ پوے، بھیج دتے جان۔ گوردواریاں نوں پنتھک پبندھ ہیٹھ لیاؤن اتے پنتھک لیہاں اُتے چلاؤن دا ایہو اک رستہ اے۔"

بلاریاں نے تفصیل نال دسیا کہ مہنت گوردواریاں اتے جفا مار کے بیٹھے ہوئے ہن۔ اوہ ایہناں نوں پنتھ دے حوالے نہیں کرنا چاہندے۔ جدوں اوہناں نوں سدھار کرن لئی جاں پبندھ پنتھ نوں دین لئی کہندے ہاں تاں اوہ مار-پیٹ، غنڈہ گردی اتے اتر آؤندے ہن۔ پنجہ صاحب دے گردوارے نوں سنرفتار پبندھ ہیٹھ لیاؤن ویلے مقامی لوکاں نے جویں خلاف کیتا، اس نوں پھلار سمیت بیعانیاں گیا۔

اکٹھ نے اصول روپ وچ منّ لیا کہ گوردواریاں دی مہنتاں توں آزادی اتے اوہناں دے اکسار سنرفتار پبندھ لئی اک مرکزی جتھا تیار کیتا جاویگا۔ اس متعلق ٹھوس کاروائی کرن لئی 23 جنوری، 1921 نوں اک وڈی اجلاس بلاؤن دا فیصلہ کرکے دیوان دی احتتام ہوئی۔ اسے دیوان نوں شرومنی اکالی دل دے گٹھن دے یتن وجوں قبول کردیاں 14 دسمبر، 1920 نوں شرومنی اکالی دل دا جم دن منایا جانا شروع ہویا۔

اس حساب نال اج شرومنی اکالی دل اپنا جم دن منا رہا اے۔

تریخی واقعے اتے تتھاں توں 14 دسمبر، 1920 نوں سکھاں دی مرکزی جتھیبندی شرومنی اکالی دل دے جم دن وجوں قبول کرنا اوکھا اے۔

سمچا پنتھ ادور تخت صاحب وکھے 15 نومبر، 1920 نوں جڑ کے، سربتّ خالصے دی پرمپرا مطابق سکھاں دی مرکزی جتھیبندی شرومنی گرودوارہ پبندھ کمیٹی دے گٹھن دا فیصلہ لے چکا سی۔ 12 دسمبر (1920 ای۔) نوں شرومنی کمیٹی دے میمبراں دی پہلی میٹنگ کرن لئی چنے گئے میمبراں دا ویروا نمنلکھت مطابق سی :

تخت صاحب ولوں 4, فروزپور ولوں 4, منٹ گمری ولوں 2, ڈیرہ غازی خاں ولوں اک، سرحدی صوبہ کوہاٹ ولوں 2, پشور ولوں 4, بنوں ولوں 2, روہتک ولوں اک، گڑگاؤں ولوں اک، ہسار ولوں اک، پٹیالہ ریاست ولوں 2, نابھہ ریاست ولوں 2, ریاست جیند ولوں اک، سنگت جیند ولوں 3, فریدکوٹ دی سنگت ولوں 2, کلسیاں دی سنگت ولوں 2, کپورتھلہ دی سنگت ولوں 2, کشمیر دی سنگت ولوں 2, مزپھرگڑ ولوں اک، جھنگ ولوں اک، ڈیرہ اسمٰعیل خاں ولوں اک، شاہ پور ولوں دو، میانوالی ولوں اک، نہنگ سنگھاں دے جتھے ولوں پنج، بیکانیر دی سنگت ولوں 2, فوجی خالصے ولوں 15, بنگال ولوں 5, ہانگ کانگ ولوں اک، شنگھائی ولوں اک، پینانگ ولوں اک، کینیڈا ولوں اک، کیلیپھورنیاں ولوں اک، برما ولوں اک، سیستان ولوں 2, بلوچستان ولوں اک، شملہ ولوں اک، پنچھ ولوں اک، قابل ولوں اک ۔

کیونکہ مرکزی جتھیبندی دا تجربہ نواں سی اتے حالت اجے انسچت سی، اس لئی پتیندھ بے شکّ ٹھیک طرحاں نہ چنے گئے، نہ اوہ ڈھنگ نال پہنچے پر اپروکت پبندھ شاندار سی اتے اس وچ پورے سکھ پنتھ نوں پتیندھتا ملدی اے۔ سماں پا کے اس پبندھ نے ستھر ہو جانا سی۔ اس جتھیبندی نے ہی سمچی گرودوارہ پبندھ سدھار لہر نوں چلایا۔ اس جتھیبندی دے حکماں نوں سکھ پنتھ نے سر متھے اُتے منیا اتے اس دے ہر حکم نوں وڈی توں وڈی قربانی دے کے وی نیپرے چڑایا۔

جتھیدار کرتار سنگھ جھبر اس جتھیبندی دے مقابلے کوئی جتھیبندی کھڑی نہیں کرنا چاہندے سن سگوں اوہ تاں شرومنی گرودوارہ پبندھک کمیٹی ولوں دتے پروگرام نوں لاگوُ کرن لئی کھاڑکو سنگھاں دا جتھا تیار کرن دے اچھکّ سن۔ ایہہ دن جھبر دے 14 دسمبر، 1920 نوں ادور تخت صاحب دے دیوان وچ دتے بھاشن توں وی واضع اے۔ جھبر تاں پنتھ لئی جاناں ہولنن لئی تیار ایہناں سنگھاں نوں تنخواہ تے بھرتی کرن لئی وی راضی سی اتے اس لئی اس باقاعدہ اخبار وچ اشتہار وی دتا سی۔ اس جتھے دا ناں وی گرودوارہ سیوک دل تجویز کیتا گیا۔ اس ناں نوں کھاڑکو سنگھاں صرف اس لئی ردّ کر دتا کیونکہ اس ناں نال نرمانتا دی جھلک پیندی سی جد کہ جتھے نے تاں طاقت نال شرومنی کمیٹی دے حکماں نوں لاگوُ کرواؤنا سی۔ چڑدی کلا لئی ہی دل دا ناں اکالی پھولا سنگھ دے ناں اُتے اکالی دل رکھیا گیا۔ اس دے مڈھلے مقصد نوں وی واضع کردیاں کیہا گیا کہ شرومنی اکالی دل دا مکھ مقصد گوردواریاں دی سیوا واسطے شرومنی کمیٹی دے حکم اتے عمل کرنا اے۔

جتھیبندی دے اصولاں وچ لکھیا گیا، ''پہلی گل شرومنی گرودوارہ پبندھک کمیٹی نوں سرتاج منیا جاوے۔ اس دے اصولاں دی پوری پوری پابندی کیتی جاوے۔ سبھ اکالی جتھے شرومنی کمیٹی دی اگیا دے پالن کرن نوں وڈیائی سمجھن۔"

اکالی دل دی بھرتی ویلے جو پن پتر بھروایا جاندا سی، اس وچ وی لکھیا گیا سی کہ، ''میں ستگرو دے حضور پرن کردا ہاں کہ میں من، تن، دھن گوردواریاں دی سیوا لئی قربان کرن لئی تیار ہاں۔"

اکالی دل سانوں جس روپ وچ اج ملدا اے، 1926 تک اس دا ایہہ سروپ بالکل نہیں سی۔ حال سروپ اس نے 1930 توں بناؤنا شروع کیتا اتے آخری طور اُتے 1967 وچ اوہ اس روپ وچ پگٹ ہویا۔ 1926 دیاں شرومنی کمیٹی دیاں پہلیاں چوناں وچ دلاں دی پچھان لئی اکالی دل دے ناں نوں سنگتاں وچ ابھاریا گیا۔ اس ویلے تک شرومنی گرودوارہ پبندھک کمیٹی ہی سکھاں دی اکو اک مرکزی جتھیبندی سی۔ اکالی دل نوں پمکھتا دینا صرف گرودوارہ لہر وچ سنگھاں دیاں قربانیاں توں لاہا لین دے یتن وچ کیتی جاندی غلط بیانی اے۔

کجھ وچاروان شرومنی اکالی دل دے گٹھن نوں دوجے نظریہ توں وی ویکھدے ہن۔ اوہناں دی رائے وچ جتھیدار کرتار سنگھ جھبر دے مڈھلے یتناں پچھوں اکالی دل اجیہا سیاسی گروپ بن گیا جس وچ سکھ لیگ دے نہ ملورتنیئے اکٹھے ہو گئے۔ سرکار دیاں گپتچر ادارےآں نے وی اس دی حامی بھری ۔ اپنی اک رپورٹ وچ سی۔آئی۔ڈی۔ دے مسٹر سمتھّ نے لکھیا، ''شرومنی کمیٹی نے ہمیشاں کیہا اے کہ اکالی لہر مذہبی اتے گیرسیاسی اے اتے اکالی دل دا اکو اک نشانہ سرب سکھ گوردواریاں دے پربندھ دا سدھار کرنا اے پر ایہہ واضع اے کہ کمیٹی دا کنٹرول اوہناں گرم دلیاں کول اے جہڑے سینٹرل لیگ اتے قابض ہن۔"

ایہہ کنٹرول حاصل کرن لئی سینٹرل لیگ نے اکالی دل دا پلیٹ فارم بنایا اتے ورتیا۔ سکھ لیگ نے گرودوارہ سدھار لہر جتھیبند کیتی۔ اکالی اخبار دے پبندھک وی سکھ لیگ نال ہی متعلق سن پر سکھ لیگ اس لہر دی اگوائی نہیں کیتی۔ اس دا صرف ایہی کارن سی کہ اس دے نشانے نرول سیاسی سن اتے اس ولوں چلائی گئی کوئی وی مہم سرکار نے شکّ دی نگاہ نال ویکھنی سی تد اس لہر نوں سرکاری رکاوٹاں وی آؤنیاں سن اتے شاید ایہہ پہلی سٹیج تے ہی دبا لئی جاندی ۔ سکھ سنگتاں سیاسی مدعیاں اتے سیاسی لوکاں دے پچھے نہیں لگدیاں۔ اوہناں کولوں قربانیاں کرواؤن لئی مدعے مذہبی ہونے ضروری ہندے ہن۔

سکھ لیگ س۔ سندر سنگھ مجیٹھا دے شرومنی گرودوارہ پبندھک کمیٹی دا پدھان چنے جان اُتے اوکھی سی۔ ''خالصہ" اخبار نے لکھیا، ''گرودوارہ پبندھک کمیٹی دی 12 دسمبر دی اجلاس وچ جو سندر سنگھ مجیٹھیئے پدھان چنے گئے ہن، اس چون اتے سکھ قوم وچ سخت بے چینی پھیلی ہوئی اے اتے تھاں تھاں مجیٹھیئے سردار دے پدھان چنے جان دے خلاف ناراضگی پگٹ کیتی جا رہی اے، جس لئی ضروری اے کہ گردآرا پبندھک کمیٹی دے میمبر 22 جنوری، 1921 دے اکٹھ وچ ضرور شامل ہوون تاں کہ 12 دسمبر نوں جو نیم خلاف کاروائیاں ہوئیاں ہن، اوہناں نوں سودھیا جا سکے۔

اہدیداراں دی چون متعلق سانوں بہتی حیرانی اس گلوں اے کہ کمیٹی دی بناؤن (آئین) تیار ہون توں پہلاں اوہناں نوں کیوں چن لیا گیا ؟ جے ایہناں دا چنیا جانا ضروری سی تاں عارضی طور اُتے دو تن مہینیاں لئی چن لئے جاندے۔۔.۔سانوں افسوس اے کہ جہڑے میمبر رہت وچ ڈھلے نکلے اتے جہناں نوں پنجاں پیاریاں نے دوجی وار مڑ امرت چھکن دا حکم دتا، اوہ وی بناں امرت چھکن دے کاروائی وچ حصہ لیندے راے حالانکہ سماگم وچ شامل ہون توں پہلاں اوہناں دا امرت چھکنا ضروری سی۔ ساڈے وچار وچ اجیاے سجناں دا بناں امرت چھکے کمیٹی دی میٹنگ وچ حصہ لینا سکھ دھرم دے مڈھلے اصولاں دے خلاف اے۔ اس لئی 12 دسمبر دی کمیٹی وچ جہڑی کاروائی ہوئی، اوہ پنتھ دی پوانگی دے لایق نہیں۔

اس وچ سندیہ نہیں کہ سندر سنگھ مجیٹھیا نوں جے پنتھ چااے تاں معاف کر سکدا اے مگر اس ویلے جد اوہ اپنے کیتے تے پچھتاوے اتے معافی دا چاہوان ہووے۔ اسیں حیران ہاں کہ جس آدمی دے خلاف ساری قوم دس وریاں توں کروڑاں جرماں دا الزام لا رہی اے، معافی دین ویلے اس کولوں پنتھ دے ساہمنے بیان وی نہیں لئے گئے۔ پچھتانا تاں وکھرے رہا، سانوں افسوس اے کہ جس آدمی نے پنتھ دے جوڑیاں وچ کھڑا رہنا سی، کمیٹی نے اس نوں بناں کھوج اتے ثبوت، بناں بیان لئے بری ہی نہیں کر دتا سگوں پدھان چن لیا۔۔."

اس نوں پدھانگی توں لاہن لئی اکالی دل دے پلیٹ فارم دی ورتوں ہوئی۔ بابا کھڑک سنگھ ہی سبھ توں پہلے اکالی بنے اتے اوہی پھر شرومنی کمیٹی دے پدھان چنے گئے۔ اس دے نال ہی شرومنی کمیٹی دے مدعے بدل گئے۔ لڑائی مہنتاں توں شروع ہوئی سی۔ مہنتاں دی تھاں ہن انگریزاں نال ٹکراؤ شروع ہو گیا ۔ سیاسی لوک قوم دی سیوا انجھ ہی کردے ہن!

 ۔ گرمتِ

سکھ رہت مریادا اتے

اتہاس نال چھیڑچھاڑ- (2)

 اس وچ کوئی شک نہیں کہ گرمتِ اتے گرو نانک صاحب دے ویلے توں ہی اندروں-باہروں حملے ہندے آئے ہن جو بادستور جاری ہن۔ اس دے کارناں دا تجزیہ کیتیاں سمجھ آؤندی اے کہ ایہناں حملیاں دا مکھ کارن سکھاں سمیت انسان دیاں اپنیاں کمزوریاں ہن۔

گرمتِ انسان سنت-سپاہی بناؤن دی کلیانکاری جیون-جاچن اے۔ ایہہ انسان نوں بھرماں-بھلیکھیاں دے ہنیریاں وچوں کڈھ کے فکر دے سورج دی روشنی وچ لیاؤندی اے، قدرت دے اصولاں دی پالنا کرن دی سکھیا دندی اے اتے اپنی صلاحیت نال کمائے سروتاں دی لوڑاں مطابق ونڈ اتے پہرہ دین دی حمایت کردی اے۔ ایہی نام جپن، کرت کرن اتے ونڈ چھکن دے اصول ہن۔ اس توں علاوہ گرو صاحبان نے نہ کسے نوں ڈراؤن اتے نہ کسے توں ڈرن دی پرمپرا شروع کیتی اتے قربانیاں دے کے اس اتے پہرہ دتا۔ گرو نانک صاحب بابر نوں پاپ دی جنجھ کہندے ہن، جیل جاندے ہن۔ گرو ارجن دیوَ جی تتیاں تویاں اتے بیٹھنا سویکات کر لیندے ہن پر جہانگیر ولوں لایا جرمانہ نہیں بھردے۔ گرو تیغ بہادر جی سیس کٹا لیندے ہن پر غیر-قدرتی کرامات دکھاؤن لئی راضی نہیں ہندے۔ گرو گوبند سنگھ جی سارا پروار وار دندے ہن پر ملّ خریدی دھرتی اتے اپنا حق نہیں چھڈدے۔

ایہہ سبھ کجھ منکھتا دے کلیان دی جیون-جاچن نوں قائم کرن لئی کیتا گیا اتے جے اجیہا ہو جاوے تاں حق، سچ، نیاں اتے مشتمل اک دوجے نال پیار کرن، کم آؤن والیاں منکھاں دا اجیہا سماج سرجیا جاوے جس وچ کوئی استحصال کرن والا نہ ہووے، کوئی استحصال شدہ نہ ملے۔

اجیہے سماج دی سرجنا اوہ لوک کویں ہون دینگے جو باہوبل، اگیانتا، نابرابری دے آسر سکھ، آرام دا جیون بتیت کردے ہن؟ اس نوں روکن لئی اوہ ہر ہتھیار ورتدے آئے ہن، ورت راے ہن۔ ڈر پیدا کرم لئی باہو-بلہو پردھان رہا اے، اج اس نے راج، دیس دا روپ لے لیا اے اتے قانون دے ناں اتے کسے نوں وی، کوئی وی سجا دتا جا سکدی اے۔ لالچ لئی انگنت نوکریاں، اہدے، انعام اوہناں دا دم بھردے ہن۔ ونڈیاں پاؤن لئی دھرم، جات، لنگ، علاقہ، رنگ اتے دیش سرج لئے گئے ہن۔ اگیانتا پیدا کرن لئی ادھیاتم، ربّ، دیوی-دیوتے، اوہناں ولوں لکھی گئی قسمت ہجاراں-لکھانں سالاں توں شوشکاں دی مدد کردے آئے ہن۔ بھرماں، بھلیکھیاں، افواہاں پھیلاؤن دا کم اج میڈیا کر رہا اے۔ شوشکاں دا سماج اتے قبضہ بناؤن اتے اس نوں پکا کرن دا کم اتے ایہناں گرجھاں توں منکھتا نوں چھڈواؤن دی سیوا کرن دا کم نبھاؤن دی جدوجہد آدی دور توں چلدی آ رہی اے اتے اس نے تد تک چلدے رہنا اے جد تک منکھتا کارج-کارن تعلق بناؤن اتے اس اتے عمل کرن نوں اپنا سبھا نہیں بنا لیندی۔