درانیاں دے پنجاب اُتے حملے

1748 توں 1767 تک احمد شاہ درانی نے پنجاب تے 8 وار حملے کیتے اتے خوب لٹّ مار کیتی۔ سکھاں ہتھوں اس نوں پہلی ہار اکتوبر 1762 وچ ہوئی سی۔ اس مگروں 1767 وچ وی سکھاں نے اس دا خوب نقصان کیتا۔ احمد شاہ 23 اکتوبر 1772 دے دن اس دنیا توں وداع ہو گیا۔

اس دا پتر وی پنجاب وچ کوئی کامیابی حاصل نہ کر سکیا۔ تیمور دی موت 20 مئی 1793 دے دن ہو گئی۔ اس دی تھاں تے اس دا 23 سالا پتر زمان شاہ کابل دا راجا چنیا گیا۔ پنجاب تے اس دا پہلا حملہ دسمبر 1793 وچ شروع ہویا۔ 15 دسمبر 1793 نوں چل کے اوہ حسن ابدال، راولپنڈی، روہتاس، شاہ دولا (گجرات)، گجراں والہ، ایمن آباد توں ہندا ہویا لاہور پجا اتے اس تے قبضہ کر لیا۔ اس دے آؤن دی خبر ملن تے سکھ پھر لاہور نوں چھڈّ گئے اتے جالندھر دوآب اتے پہاڑاں نوں نکل گئے۔ اوہ لاہور ٹک گیا اتے اس نے لاہور دے قلعے دی مرمت کروائی۔ اجے اس نوں لاہور وچ تھوڑھا سماں ہی ہویا سی کہ اس نوں شاہ محمود دی بغاوت دیاں خبراں ملیاں۔ اس حالت وچ شاہ زمان نوں مجبوراً پچھے مڑنا پے گیا۔ جان توں پہلاں اوہ احمد خان شاہ چین نوں مغربی پنجاب اتے حسن خان قزلباش نوں دوآبا دا چارج سونپ دتا۔ تیمور دے کابل ول جان مگروں سکھ اک دم پھر واپس آ گئے تے اوہناں نے افغاناں نوں تھانیاں توں دڑھا دتا تے آپ قبضے کر لئے۔ سکھاں دی اک لڑائی شاہ چین نال وی ہوئی جس وچ اوہ اپنے دو ہزار افغان سپاہیاں سنے ماریا گیا۔

شاہ زمان نے وی بھاویں پنجاب ول کئی وار (15 دسمبر 1793, 3 نومبر 1795, 12 اکتوبر 1796) حملہ کرن دیاں حرکتاں کیتیاں پر اوہ وچارا کامیاب نہ ہو سکیا۔ اس دی ناکامیابی دے دو مکھ کارن سن: قابل دے تخت واسطے اس دے خلاف بغاوتاں اتے سکھاں نال وڈی ٹکر لین توں ڈرنا (کیوں کہ اوہ جاندا سی کہ ہن سکھ اس دے برابر دی طاقت سن)۔ اس دی موت مگروں پنجاب دیس، سکھ ہوملینڈ، دے اصل حاکم صرف تے صرف سکھ ہی سن۔

تیجے حملے دوران شاہ زمان 1 جنوری 1797 دے دن لاہور پجا۔ اس ویلے سکھ لاہور چھڈّ کے جا چلے سن؛ اس نے سکھاں دی بھال وچ اک وڈا جتھا امرتسر بھیجیا جہڑا 11 جنوی دے دِ تڑکسار ہی اتھے پجّ گیا۔ بھاویں اس ویلے گنتی دے سکھ اتھے حاضر سن پر اوہناں نے افغان فوجاں نوں بری طرحاں شکشت دتی؛ افغان ہار کے تیزی نال لاہور نوں بھجّ ٹرے۔ اوہ رات توں پہلاں ہی لاہور پجّ گئے۔ جد شاہ زمان نوں اس ہار دا پتہ لگا تاں اوہ اگلا دن چڑھن توں پہلاں ہی ساری 50 ہزار فوج لے کے امرتسر نوں چل پیا۔ ہن تک باقی سکھ فوجاں نوں وی اس دھاوے دی خبر مل چکی سی تے اوہ وی امرتسر نوں چل پئے سن۔ 12 جنوری دے دن دوہاں دھراں وچ زبردست جنگ ہوئی۔ سکھ فوجیاں نے تہیہ کتا ہویا سی کہ اس وار شاہ زمان نوں مزہ چکھا ہی دینا چاہیدا اے سو اوہ جی جان نال دشمن دیاں فوجاں تے جا پئے۔ صرف سوا پہر (چار گھنٹے) وچ ہی ہزاراں افغان فوجاں مر چکیاں سن۔ اپنی فوج دا انج برا حشر ہندا ویکھ کے شاہ زمان نے فوج نوں بھجن دا حکم دے دتا۔ سکھاں نے اوہناں دا 20 میل تک پچھا کیتا اتے ہور سینکڑے افغان فوجی مار دتے۔